کتابخانه مجازی ادبیات

در زمانی که مملکت وسیع ایران در تب و تاب هرج و مرج و ملوک الطوایفی می سوخت و هر کدام از امرای تیموری و آق قویونلو و دیگر حکام محلی گوشه ای از این مرز و بوم را مقر حکمروائی خود نموده بودند اسماعیل میرزا توانست با سرکوب یکی از بانفوذترین و مقتدرترین طوایف حاکم بر ایران یعنی آق قویونلو در شرور در بهار سال 907 بنیان حکومتی را در این کشور استوار سازد که قدرت و سلطه آن تقریبا دو قرن و نیم امتداد یافت. صفویان که خود را منسوب به هفتمین امام شیعیان می کردند توانستند با ایجاد تمرکز سیاسی و وحدت مذهبی از طریق رسمیت دادن به مذهب شیعه ایران را از حالت تشتت و تجزیه و خان خانی بیرون آورند. افراد جانبازی که شاه اسماعیل را در این امر خطیر یاری کردند و تمرکز سیاسی و وحدت مذهبی کشور مدیون خون و رنج ایشان است بخ مناسبت کلاه سرخ رنگ خویش در تاریخ به نام قزلباش شهرت یافتند. این کتاب رساله ایست درباره طوایف مختلف و امرای قزلباش همراه با اندکی از وقایع مهم مربوط به زمان هریک از آنان.

دولت صفوى طى 230 سال تمدن ويژه خود را بنا كرد، تمدنى كه از هر حيث، لوازم مورد نياز خود را به همراه دارد. طبعاً اقتباس از گذشته و كشورهاى معاصر فراوان بود؛ اما از حيث فكرى، علمى، اجتماعى و اقتصادى، روزگار صفوى اصول خاص خود را داشت و به عنوان يک دولت خلاق و مبتكر مطرح بود. در يک جمله مى‌توان دوره صفوى را نقطه قوّت تاريخ كشور ما به حساب آورد؛ چراكه وقتى دولت صفوى قوام گرفت و آنگاه كه تثبيت شد، تحوّل عميقى را در ايران آغاز كرد و گرچه اين تحول با ابزارهاى سنتى صورت مى‌گرفت؛ اما سبب شكوفايى همه‌جانبه در ايران شد. آبادى ايران از لحاظ اقتصادى در دوره صفوى بسيار قابل توجه است؛ همچنان كه به لحاظ فرهنگى و ساخت‌وساز آثار تاريخى، از هر حيث يادآور دوره پرشكوه و پرثروت سلجوقى در ايران است. مدارس بى‌شمار، موقوفات فراوان، امكانات علمى گسترده، حفظ ميراث مكتوب گذشته، به‌ويژه ميراث مكتوب شيعه، كتابت صدها هزار نسخه خطى در حوزه قدرت صفويان كه بسيارى از آنها تا به امروز بر جاى مانده؛ ايجاد مساجد بزرگ و بسيارى از امور ديگر، نشان مى‌دهد كه ايران دوره صفوى، دوره‌اى درخشان در تاريخ ايران اسلامى بوده است. سفرنامه‌هاى بيگانان در ايران آن روز، شاهدى بر پيشرفت‌هاى علمى و اجتماعى در ايران است. این کتاب عبارت از چهل نوشتار است كه برخى پژوهشى و شمارى هم مرور بر آثار مكتوب اين دوره، براى عرضه مواد لازم جهت پژوهش در اين دوره مى‌باشد. طبعاً در هر يک از اين عناوين، تلاش بر آن بوده تا نكته و مسئله‌اى از اين دوره تاريخى روشن شود.

قاعده کلی در شیوه این است که نخست حد و استقلال هر کلمه محفوظ ماند؛ دوم تا حد امکان نوشتن با گفتن یکسان باشد؛ و سوم اینکه ضابطه‌ای به دست آید که از آشفتگی شیوه خط کاسته شود و سلیقه نویسنده کمتر در آن دخالت نماید. این چند نکته در بخش اول کتاب توضیح داده شده است. در بخش دوم گفتارهایی درباره دستور زبان فارسی آورده شده است.

از آنجا که شاهنامه یک شاهکار ادبی نه تنها در ایران بلکه در جهان است، جای تفحص و غور بسیار دارد و غور در آن،‌ جنبه های ناشناخته دیگری از این دریای ادب را نمایان می کند. دکتر محمود شفیعی نیز که از کودکی با شاهکار فردوسی انس داشته و همواره نکات دستوری کتابها را در نظر می گرفته، این بار این اثر جاویدان را با این نگاه، مورد واکاوی قرار داده است. با توجه به گستردگی حیطه کار، مبنای نویسنده تنها بر قاعده های متعارف زبان قرار گرفته. وی مباحث دستوری را به شیوه «دستور پنج استاد» و بعضا تحقیقات دکتر معین بنا نهاده است. شاهنامه بروخیم، مبنای کار وی بوده و چنانچه از نسخه های دیگر استفاده کرده با علامت اختصاری آن را مشخص کرده است. همچنین او این اثر را با کتاب های دیگر از لحاظ دستوری مقایسه کرده و شاهدهایی از معاصران فردوسی و مشاهیر و نویسندگان نامی در حاشیه کتاب آورده و به این یقین رسیده است که شاهنامه، سنگ بنای دستور زبان فارسی دری است. وی این تحقیق گسترده را در سال 1343 ش به زیور طبع آراست.