این کتاب تاریخ نیشابور امام حاکم ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن محمد بن حمدویه یکی از کتب منحصربهفرد علوم الرجال، علم تاریخ و جغرافیای نیشابور تا اواخر قرن پنجم هجری قمری است. این کتاب توسط شخصی به نام احد بن محمد بن حسن بن احمد معروف به خلیفه نیشابوری یا یک قسمت از آن کتاب بزرگ را ترجمه کرده یا تمام آن کتاب را مختصر نموده است. تاریخ نیشابور حاضر دو قسمت است: قسمت اول شامل مقدمه مؤلف، فهرستی از اسامی مهاجرین، انصار، تابعین، علما، فضلا، ادبا و سایر کسانی که به نیسابور آمده و رفته و زیسته و مردهاند. قسمت دوم شرح بناهای نیشابور و مساجد و قلاع و قصبات و مقابر آن است البته مختصرتر.
موضوع کتاب مشاهیر نیشابور شهر قلمدانهای مرصع، سرگذشت حدود ششصد نفر از مشاهیر شهرهای نیشابور اسفراین، سبزوار، قوچان، کاشمر، تربت حیدریه، تربت جام، خواف و باخرز است و به قلم فریدون گرایلی تالیف شده و در سال 1377 منتشر شده است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
این کتاب در اصل تألیف ابوعبدالله حاکم نیشابوری (321 ـ 405 هـ.ق) است که چند بار تغییر و تحول یافته تا بدین صورت درآمده است. اصل کتاب حاکم، بسیار مفصل بوده است؛ اما در همین شکل و شمایل موجود هم یکی از مهمترین کتابها در نوع خود به شمار میرود. بخشی از این کتاب تاریخ نیشابور است، به معنی دقیق کلمه و بخشی نیز مشتمل است بر احوال جمعی از دانشمندان نیشابور در چهار قرن اول عصر اسلامی و نیز دانشمندانی که از نقاط مختلف ایران بزرگ، برای تحصیل یا تدریس به نیشابور آمدهاند و در یک نگاه عام فهرستی از دانشمندان مسلمانی که از اقصای عالم اسلامی، از اندلس تا مرز چین، به نیشابور آمدهاند و در این شهر تحصیل، تدریس یا اقامت داشتهاند. ابوعبدالله حاکم در این کتاب 2680 تن از بزرگان برخاسته از نیشابور را در هشت طبقه یا گروه دستهبندی کرده است که با جمع صحابه آغاز میشود و به دانشمندانی که معاصر مؤلف بودهاند، ختم میشود. بر طبق نسخه حاضر در این کتاب 28 تن از صحابه معرفی شدهاند و 71 تن از اشراف تابعین و 83 تن از اتباع تابعین و 614 تن از اتباع اتباع و 512 تن از طبقه پنجم علمای نیشابور و کسانی که بدان شهر درآمدهاند و به نشر علم پرداختهاند و 323 تن از طبقه ششم از دانشمندان ساکن نیشابور و 950 تن از مشایخ حدیث مؤلف کتاب، که حاکم از آنها سماع حدیث داشته است. در تکمله این فصل که خود بخشی است جداگانه، 99 تن از کسانی که بعد از فراغت از تألیف کتاب ـ رمضان سال 388 ـ وفات یافتهاند و از مشایخ حدیث مؤلف به شمار میرفتهاند بر آن افزوده و بخش رجالی کتاب را با آن پایان داده است.