بایزید بن عبداللّه قاضی بن شیخ محمد انصاری معروف به پیر روشن یا روشان، شاعر، صوفی و مؤسس جنبش دینی و ملی افغانستان در سده دهم هجری بود. بایزید جنگجویان پشتون را گرد هم آورد و در مقابل سپاه اکبر شاه گورکانی مبارزه کرد و سرانجام در همین راه کشته شد. بیشتر اندیشههای بایزید انصاری در کتاب خیرالبیان و به زبان پشتو منعکس شده است. بایزید روشان در شرح حالات زندگی و مبارزاتش، نگارش حالنامه را آغاز کرد که پس از مرگ وی و به واسطه علی محمد مخلص شینواری، از یاران و مریدانش بازنویسی و تکمیل شد. کتاب حاضر به شرح مفصلی از زندگی بایزید می پردازد و با حوادث مربوط به فرزندان و نوادگان بایزید انصاری پایان می یابد. این روایت که تاریخ وقایع را تا زمان اورنگ زیب و قرن یازدهم هجری ادامه داده است، دارای مزایای ادبی بسیاری است. کتاب پیش رو با تصحیح فضل الرحمن فاضل و به اهتمام محمد فاضل شریفی در سال 1388 توسط انتشارات وزارت اطلاعات و فرهنگ جمهوری افغانستان روانه بازار کتاب گردید.
هزارهها یکی از چند گروه قومی ساکن افغانستان هستند. اگرچه از گذشتههای دور اکثریت آنان در افغانستان مرکزی موسوم به «هزارهجات» به سر میبردهاند، اما امروزه ممکن است این مردم در تمام مناطق این کشور یافت شوند. اکثریت هزارهها مسلمان شیعه هستند. زبان آنها فارسی است که با گویش «هزارگی» به کار میرود. این کتاب از اولین بررسیهای جدی درباره هزارههای افغانستان و مقدمهای بر هزارهشناسی است. کتاب در نه فصل آورده شده که هر کدام جنبهای از مسائل جامعه هزاره را دربر میگیرد.
قبایل پشتون سرحدات افغانستان از قبایل داخلی و قبایل به اصطلاح سدحد آزاد متشکلاند. نویسنده در این کتاب درباره برخی از خصوصیات قبایل پشتون و واکنش آنها در برابر انقلاب ثور و همچنین درباره سیاست حزب دمکراتیک خلق افغانستان و دولت جمهوری دموکراتیک افغانستان در برابر قبایل توضیحاتی ارائه داده است.