کتاب حاضر جلد دوم و سوم مراة البلدان از آثار محمدحسن خان مقدم مراغهای (1222-1275 شمسی ) ملقب به صنیعالدوله و اعتمادالسلطنه است. در این دو مجلد به شرح وقایع سالهای 1194 تا 1264 یعنی دوران سلطنت آقا محمدخان قاجار، فتحعلی شاه و محمد شاه و همچنین سالهای 1294 تا 1300 پرداخته شده است. در حقیقت جلد دوم و سوم مراة البلدان نسخه اولیه و پیش نویسی برای جلد سوم منتظم ناصری است. این کتاب به کوشش عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث تصحیح شد و در سال 1367 توسط انتشارات دانشگاه تهران در اختیار علاقمندان قرار گرفت.
لاهیجان امروزه یکی از شهرستانهای استان گیلان است، اما بنا بر پیشینۀ تاریخیاش، روزگاری بر شهرها و آبادیهای شرق گیلان و غرب مازندران، نقش مرکزیت داشت و قریب به اتفاق این مناطق بخشی از لاهیجانِ تاریخی محسوب می-شدند. مرکزیت این شهر به¬ویژه از زمان خاناحمد گیلانی و حضور شاعران و هنرمندان نامی در دربار او، دست¬کم از عصر صفوی، این شهر را زبانزد عام و خاص کرده است. تا جایی که برای پی بردن به بُعد علمی و ادبی آن، لازم است که پروندۀ بزرگانی چون سلًار دیلمی، مهیاردیلمی، یحیی دیلمی، شیخ زاهد لاهیجی، عبدالرزاق فیاض، حزین لاهیجی و... به دقت مطالعه شود. کتاب حاضر، پيرامون پيشينه تاريخي و فرهنگي لاهيجان و معرفي برخي از مهمترين بزرگان آن ديار و مشتمل بر سه بخش عمده است: بخش اول: در بيان تاريخ و جغرافياي عام لاهيجان، که آميزهاي است از ديلمان و گيلان. بخش دوم: در بيان تاريخ و جغرافياي خاص لاهيجان، بخش سوم: در تذکره علماء و شخصيتهايي که به نحوي با اين منطقه در ارتباط بودند.
اسپاروی به تصور اینکه یکی از شاگردان مستعدش ممکن است روزی به مقام های عالی سیاسی در ایران دست باید از همان ابتدا به پرورش استعداد او در راستای منافع کشور خود میپردازد و سعی میکند به او بقبولاند که خیر و صلاح جهان به خیر و سعادت نژاد آنگلو ساکسن بستگی دارد. مؤلف از رسم “مداخل” در ایران، این عرف ناشایست عصر بی خبری به وضوح و اجمال سخن میگوید و زنجیره آن را از شاه تا رعیت بازگو میکند و وضع فروش مشاغل مهم دولتی را یکی از عوامل خرابی ملک و ملت میشمارد. اسپاروی از مشهوراتی که دیگر سیاحان شرح دادهاند، دوری گزیده و آنچه بیان نموده تا حد زیاد بدیع و تازه است. او تنها به شرح وقایع بسنده نمیکند بلکه با ایجاز پر معنی به تحلیل رویدادها میپردازد و برخلاف بعضی از سیاحان به تحسین شیوه زندگی و مشی زن ایرانی میپردازد و او را محور زندگی خانواده میداند که تنها امید و آرزوی خود را در خوشبختی خانوادهاش جستجو میکند. نقش چادر را در زندگی اجتماعی زن ایرانی واجد اهمیت بسیار دانسته و آن را ته بند اسارت، بلکه نشان آزادی و مجوزی برای ورود او و شرکت او در فعالیتهای اجتماعی میشمارد و به ذکر مثالهای چندی از شرکت زنان در اعتراض های اجتماعی میپردازد و از این طریق به تحسین زیبایی طبیعی فوق العاده زن ایرانی مینشیند.
التدوين في أحوال جبال شروين (تاريخ سوادکوه مازندران) كتابى است به زبان فارسی، درباره تاريخ و جغرافيای سوادكوه مازندران، که محمدحسنخان اعتمادالسلطنه به مناسبت سفر ناصرالدين شاه به مازندران تألیف نموده است. اين كتاب، مشتمل بر ديباچه و يك مقدمه علمى، يك بخش اصلى، كه به تاريخ سوادكوه اختصاص يافته، و يك بخش تكميلى و بخشى ديگر كه به تراجم احوال رجال و علماى سوادكوه مىپردازد، يك تتميم و خاتمه و نيز بخشى با عنوان يادداشتها و پىنوشتها مىباشد. بخش اول مشتمل بر هشت فصل است. از ويژگىهاى اين كتاب به شرح حال علماى مازندران در آن مىتوان اشاره كرد كه برای تذكرهنويسان داراى اهميت مىباشد.
مطالعه طندگینامه و تاریخ احوال گذشتگان و شرح حال و زندگی زمامداران و دولتمردان هر عصر و زمان موجب تنویر افکار و ازدیاد معلومات میشود. این کتاب درباره شرح احوال سلطان عبدالحمید عثمانی (1842 ـ 1918) و اوضاع مملکت عثمانی در زمان وی است. حکومت عثمانی در زمان سلطان عبدالحمید، دوره ترس و وحشتی ایجاد کرده بود که خود سلطان نیز از ترس جان و مال و شورش مردم و ولایات تمام امور مملکتی را در حوزه اقتدار خویش درآورده و با نظارت در کارها و تعمیم سیستم جاسوسی و رشوهخواری و استبداد مطلق، دستگاه حکومتی را مورد تنفر و کینه مردم قرار داد و با این ترتیب اعتماد و امنیت عمومی را در کشور عثمانی از میان برد.