شرفنامه را حکیم نظامی به نام ملک نصرةالدین ابوبکر سلجوقی فرزند اتابیک محمد جهان پهلوان که پس از کشته شدن قزلارسلان عم خود در آذربایجان و عراق بیست سال سلطنت کرده منظوم داشته است. هفتپیکر در 593 هـ.ق انجام یافته و پس از آن معلوم نیست به فاصله چند سال این نامه آغاز شده است. هدف اصلی نظامی از سرودن این مثنوی خردمندانه، در نظر اول شرح و گزارش تاریخ افسانهای اسکندر مقدونی است و در نگاه دیگر شاعر رمزگوی بهانهای ساخته است تا جغرافیای تاریخی جهان را در قرن سوم پیش از میلاد با فرهنگهای گوناگون آن زمان به نظم بیاورد و اثری ضد حماسی بسازد و اسکندر را به عنوان رهاییبخش انسانها از زیر یوغ ستمکاران و فرمانروایان خودکامۀ جهان در آب و خاک ربع مسکون معرفی کند.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
کعبه جان که از دیدگاه نقد ادبی به تحلیل مخزن الاسرار نظامی پرداخته نخستین گام در راه چنین پژوهش گسترده دامن و نخستین دفتر از مجموعه ای است که به یاری خداوند با عنوان نقد ادب فارسی انتشار خواهد یافت. اگرچه هر نقدی با ضریبی از تعصب و جانبداری همراه است، اما نگارنده کوشیده است تا دلبستگی های او به "داستانسرای بزرگ گنجه" او را از حقیقت جویی و نقد راستین باز ندارد و بدون شک نقد راستین آثار بزرگان ادب (یعنی اشاره به هر جنبه استواری و زیبایی و کاستیهای احتمالی آن آثار) چیزی از عظمت نام و مقام صاحبان آثار نخواهد کاست، عظمتی که گذشت اعصار و قرون مهر تایید بر آن زده است.
اقبالنامه یا خردنامه ششمین نامه نظامی گنجوی است. نظامی این نامه را به نام عزالدین مسعود بن ارسلان منظوم گردانیده است. اشعار این دفتر با نیایش پروردگار و نعت پیامبر اسلام آغاز شده و سپس با افسانههایی چون افسانه ارشمیدس با کنیزک چینی، افسانه ماریه قبطیه، افسانه خراسانی و فریب دادن خلیفه ادامه مییابد. از دیگر داستانها و حکایات کتاب میتوان به ذوالقرنین دانستن اسکندر، داستان او با شبان دانا و احوالش با سقراط یا گفتگوی حکیم هند با وی و هفت حکیم دیگر اشاره کرد.
نظامی از جمله چند تن شاعری است که به فیض نازکخیالی و فراوان هنری در ردیف سخنگستران طراز اول ادب فارسی جای گرفته است. در این کتاب خلاصهای از مثنوی «خسرو و شیرین» او آورده شده است؛ اما کوشیده شده در تلخیص طرح کلی و اساسی داستان محفوظ بماند و دیگر آنکه چند صحنه مختلف از داستان بهتمامی نقل شود تا خواننده هم از روال جریان داستان باخبر گردد و هم با مطالعه آن قطعات با کیفیت شاعری و پایه و مایه سخن نظامی آشنا شود.