این کتاب که در نوع خود در زبان فارسی بینظیر است، تألیف شرفالدین حسن بن محمد رامی تبریزی است که از شعرای دربار سلطان معزالدین ابوالفتح اویس جلایری (757 ـ 776) بوده و این کتاب و کتاب دیگر خود یعنی «حدایق الحقایق» را به نام این پادشاه شعردوست ادبپرور تألیف نموده است. انیس العشاق كتابی است در شرح اصطلاحات شاعران از موی و ابروی و مژگان و خط و لب و دهان و گردن و ساعد و قد و ساق و جبین و چشم و روی و خال و... مؤلف در هر باب كتاب به یكی از این اصطلاحات پرداخته و شواهدی از شاعران دیگر آورده است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
«لُغَتِ فُرس» یا فرهنگ اسدی نام واژهنامه مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سده پنجم هجری آن را تألیف کردهاست. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران میآورد. ترتیب واژههای این واژهنامه بر پایه حرف آخر آنها است. اسدی همانگونه که خود گفته، این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسیزبان سرزمینهای غربی ایران که با برخی از واژههای بهکاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند. این کتاب کهنترین لغتنامه فارسی است که در قرن پنجم قمری تألیف گردیده است. آنچه درباره این کتاب قابل توجه است، این است که دستهبندی لغات در این کتاب به شیوهای است که نشان میدهد هدف از تألیف آن راهنمایی شاعران بوده تا اگر در قافیه شعر محتاج کلمهای شدند و معنی آن را ندانستند، در این کتاب بیابند و استفاده نمایند.
کتاب «انیس العشاق» رامی نوعی فرهنگ زیباییشناسی و در باب خود یکی از فرهنگهای بیمانند و باارزش زبان فارسی است. در این فرهنگ به شمار فراوانی از واژههای گوناگون وصفی، تشبیهی و استعاری که در توصیف قسمتهای مختلف مختلف پیکرزیبایان و خوبرویان، مورد استفاده و اسعمال ادیبان و سخنوران قرار گرفته، اشاره شده و مؤلف کتاب هم با شناختی که از نحوه کاربرد چنین کلماتی دارد، آنها را تحلیل کرده و برای بیشتر آن واژهها شواهد شعری نیز ارائه کرده است. در این کتاب ضمن تصحیح «انیس العشاق» اشارهای به زندگی و آثار رامی شده و همچنین آثار دیگر او همچون منظومه باباکوهی، منظومه دهنامه، قسمتی از اشعار او و نیز بدایعالصنایع او نیز تصحیح گردیده و به هر یک به طور گذرا اشاره شده است.