این کتاب از کتب بسیار سودمند و از منابع مهم و معتبر برای تحقیق در تاریخ سیاسی و اجتماعی قرون هشتم و نهم ایران است و حاوی مجموعهای است از مدارک سیاسی و مکاتبات رسمی که در فاصله حمله تیمور به ایران تا آغاز سلطنت شاه اسماعیل صفوی در تبریز، میان سلاطین و شاهزادگان ایران و ملوک و سلاطین کشورهای عثمانی، مصر، هند، چین، فرانسه و امراء محلی و افراد سلسلههای کوچک داخلی مانند آل مبارز، آل جلایر، آل کرت، حکام مازندران، شروانشاهان، قرهقویونلوها، آققویونلوها مبادله شده است.
لاهیجان امروزه یکی از شهرستانهای استان گیلان است، اما بنا بر پیشینۀ تاریخیاش، روزگاری بر شهرها و آبادیهای شرق گیلان و غرب مازندران، نقش مرکزیت داشت و قریب به اتفاق این مناطق بخشی از لاهیجانِ تاریخی محسوب می-شدند. مرکزیت این شهر به¬ویژه از زمان خاناحمد گیلانی و حضور شاعران و هنرمندان نامی در دربار او، دست¬کم از عصر صفوی، این شهر را زبانزد عام و خاص کرده است. تا جایی که برای پی بردن به بُعد علمی و ادبی آن، لازم است که پروندۀ بزرگانی چون سلًار دیلمی، مهیاردیلمی، یحیی دیلمی، شیخ زاهد لاهیجی، عبدالرزاق فیاض، حزین لاهیجی و... به دقت مطالعه شود. کتاب حاضر، پيرامون پيشينه تاريخي و فرهنگي لاهيجان و معرفي برخي از مهمترين بزرگان آن ديار و مشتمل بر سه بخش عمده است: بخش اول: در بيان تاريخ و جغرافياي عام لاهيجان، که آميزهاي است از ديلمان و گيلان. بخش دوم: در بيان تاريخ و جغرافياي خاص لاهيجان، بخش سوم: در تذکره علماء و شخصيتهايي که به نحوي با اين منطقه در ارتباط بودند.
اسپاروی به تصور اینکه یکی از شاگردان مستعدش ممکن است روزی به مقام های عالی سیاسی در ایران دست باید از همان ابتدا به پرورش استعداد او در راستای منافع کشور خود میپردازد و سعی میکند به او بقبولاند که خیر و صلاح جهان به خیر و سعادت نژاد آنگلو ساکسن بستگی دارد. مؤلف از رسم “مداخل” در ایران، این عرف ناشایست عصر بی خبری به وضوح و اجمال سخن میگوید و زنجیره آن را از شاه تا رعیت بازگو میکند و وضع فروش مشاغل مهم دولتی را یکی از عوامل خرابی ملک و ملت میشمارد. اسپاروی از مشهوراتی که دیگر سیاحان شرح دادهاند، دوری گزیده و آنچه بیان نموده تا حد زیاد بدیع و تازه است. او تنها به شرح وقایع بسنده نمیکند بلکه با ایجاز پر معنی به تحلیل رویدادها میپردازد و برخلاف بعضی از سیاحان به تحسین شیوه زندگی و مشی زن ایرانی میپردازد و او را محور زندگی خانواده میداند که تنها امید و آرزوی خود را در خوشبختی خانوادهاش جستجو میکند. نقش چادر را در زندگی اجتماعی زن ایرانی واجد اهمیت بسیار دانسته و آن را ته بند اسارت، بلکه نشان آزادی و مجوزی برای ورود او و شرکت او در فعالیتهای اجتماعی میشمارد و به ذکر مثالهای چندی از شرکت زنان در اعتراض های اجتماعی میپردازد و از این طریق به تحسین زیبایی طبیعی فوق العاده زن ایرانی مینشیند.
جلد سوم از اسناد "عبدالوهاب خان آصفالدوله "مربوط به دوره فعالیت وی در آذربایجان در سمت کارگزاری امور خارجه است .در این اسناد صرف نظر از مسائل داخلی فعالیت مسیونهای آمریکایی (علیالخصوص مستر پرکینز) در ارومیه و آذربایجان برای جلب اقلیتهای دینی آشکار میگردد .عبدالوهاب خان طی نامههای گوناگون که در این کتاب به چاپ رسیده است، در این زمینه هشدارهایی به وزیر خارجه و شاه داده است و حتی پیش بینی نموده که در صورت عدم توجه به این گونه دسایس و اقدامات، وقایع وخیمی در بین ارامنه و اقلیتهای دینی پیش خواهد آمد و دولت را ناچار به درگیری خواهد نمود .از سوی دیگر اسناد حاضر این موضوعات را در بر دارد .مسائل مربوط به امور سرحدی، دخالتهای مرزی عثمانی، روسیه و کارشکنی آنان در مسائل داخلی ایران، مهاجرت ایرانیان به روسیه و عثمانی، و شکل و شیوه تذکره و قوانین اداری ایران عصر قاجاریه .
در سال 1307 قانون اعزام محصل به اروپا بنیان نهاده شد. قرار شد بر این اساس دارندگان دیپلم در امتحان عمومی شرکت جویند و افراد برتر در رشتههای موردنظر با پول دولت در اروپا تحصیل کنند تا پس از بازگشت به ایران بتوانند دیگر افراد وطن را از دانش و بینش خود بهرهمند سازند و با تعلیم اندوختههای ذهنی خود به دیگران، وسیله انتقال دانش جدید به نسلهای آینده شوند. این کتاب دربرگیرنده اسناد ارزنده و گویای این حرکت علمی و فرهنگی است که حکایت از سعی و کوشش دانشجویان ومراقبت و مواظبت سرپرستان میکند و اشارتی هم دارد به کسانی که یا فریفته زرقوبرق تهران فرهنگی شدند یا در دادم افکار و عقاید مادیگری و مسائل کمونیسم افتادند. گفتنی است این اسناد مربوط به سالهای 1307 تا 1313 میباشد.