تاریخ عالمآرای عباسی کتابی درباره تاریخ پادشاهان صفوی از زمان شاه اسماعیل یکم تا پایان پادشاهی شاه عباس یکم است که توسط یکی از دبیران دربار صفوی به نام اسکندر بیگ ترکمان در زمان سلطنت شاه عباس یکم نوشته شدهاست. نویسنده خود بسیاری از وقایع زمان شاه اسماعیل دوم تا انتهای سلطنت شاه عباس یکم را از نزدیک مشاهده کرده و حتی در برخی از رخدادها دخیل بودهاست. بخشهای مربوط به سلطنت شاه اسماعیل یکم تا انتهای سلطنت شاه طهماسب یکم به صورت مختصر و وقایع پس از آن به صورت مشروح در کتاب ذکر شدهاست. وقایع زمان شاه عباس اول نیز به صورت مشروح و سال به سال در کتاب مرقوم شدهاست. نویسنده تلاش کرده در مورد روایت رخدادها بیطرفی و واقعنگری را رعایت کند اما نمیتوان تأثیر برخی ملاحظات سیاسی را در نقل وقایع نادیده گرفت. این کتاب در کل مهمترین سند تاریخی دوران شاه عباس یکم و پنج سال ابتدای سلطنت شاه صفی محسوب میگردد. بخشهای مربوط به سلطنت شاه صفی به صورت کتابی مجزا به نام «ذیل تاریخ عالم آرا» به چاپ رسیدهاست و همراه با کتاب اصلی چاپ نشدهاست. این کتاب به نثری ساده و محکم نوشته شدهاست و از مهمترین و بهترین کتابهای تاریخی ایران محسوب میشود.
لاهیجان امروزه یکی از شهرستانهای استان گیلان است، اما بنا بر پیشینۀ تاریخیاش، روزگاری بر شهرها و آبادیهای شرق گیلان و غرب مازندران، نقش مرکزیت داشت و قریب به اتفاق این مناطق بخشی از لاهیجانِ تاریخی محسوب می-شدند. مرکزیت این شهر به¬ویژه از زمان خاناحمد گیلانی و حضور شاعران و هنرمندان نامی در دربار او، دست¬کم از عصر صفوی، این شهر را زبانزد عام و خاص کرده است. تا جایی که برای پی بردن به بُعد علمی و ادبی آن، لازم است که پروندۀ بزرگانی چون سلًار دیلمی، مهیاردیلمی، یحیی دیلمی، شیخ زاهد لاهیجی، عبدالرزاق فیاض، حزین لاهیجی و... به دقت مطالعه شود. کتاب حاضر، پيرامون پيشينه تاريخي و فرهنگي لاهيجان و معرفي برخي از مهمترين بزرگان آن ديار و مشتمل بر سه بخش عمده است: بخش اول: در بيان تاريخ و جغرافياي عام لاهيجان، که آميزهاي است از ديلمان و گيلان. بخش دوم: در بيان تاريخ و جغرافياي خاص لاهيجان، بخش سوم: در تذکره علماء و شخصيتهايي که به نحوي با اين منطقه در ارتباط بودند.
اسپاروی به تصور اینکه یکی از شاگردان مستعدش ممکن است روزی به مقام های عالی سیاسی در ایران دست باید از همان ابتدا به پرورش استعداد او در راستای منافع کشور خود میپردازد و سعی میکند به او بقبولاند که خیر و صلاح جهان به خیر و سعادت نژاد آنگلو ساکسن بستگی دارد. مؤلف از رسم “مداخل” در ایران، این عرف ناشایست عصر بی خبری به وضوح و اجمال سخن میگوید و زنجیره آن را از شاه تا رعیت بازگو میکند و وضع فروش مشاغل مهم دولتی را یکی از عوامل خرابی ملک و ملت میشمارد. اسپاروی از مشهوراتی که دیگر سیاحان شرح دادهاند، دوری گزیده و آنچه بیان نموده تا حد زیاد بدیع و تازه است. او تنها به شرح وقایع بسنده نمیکند بلکه با ایجاز پر معنی به تحلیل رویدادها میپردازد و برخلاف بعضی از سیاحان به تحسین شیوه زندگی و مشی زن ایرانی میپردازد و او را محور زندگی خانواده میداند که تنها امید و آرزوی خود را در خوشبختی خانوادهاش جستجو میکند. نقش چادر را در زندگی اجتماعی زن ایرانی واجد اهمیت بسیار دانسته و آن را ته بند اسارت، بلکه نشان آزادی و مجوزی برای ورود او و شرکت او در فعالیتهای اجتماعی میشمارد و به ذکر مثالهای چندی از شرکت زنان در اعتراض های اجتماعی میپردازد و از این طریق به تحسین زیبایی طبیعی فوق العاده زن ایرانی مینشیند.
تاریخ عالم آرای عباسی که به تاریخ پادشاهان صفوی از زمان شاه اسماعیل اول تا پایان سلطنت شاه عباس اول می پردازد، به قلم اسکندر بیک ترکمان و در زمان سلطنت شاه عباس اول نگارش شده است. تاریخ عالم آرا مهمترین سند تاریخی دوران شاه عباس اول و پنج سال ابتدایی سلطنت شاه صفی به شمار می آید. کتاب پیش رو بخشهای مربوط به سلطنت شاه صفی (1038-1052 قمری) را در برمی گیرد که در قالب کتابی مجزا ارائه شده است. این کتاب به قلم اسکندربیک ترکمان و محمدیوسف مورخ با نثری ساده و محکم نگارش شده است. کتاب حاضر به تصحیح سهیلی خوانساری در سال 1317 توسط کتابفروشی اسلامیه در اختیار علاقمندان قرار گرفت.