خیاو یا با نام امروزیاش مشکینشهر ترکیب جالبی است از ده و شهر که در پای «ساوالان» کوه عظیم و افسانهای آذربایجان افتاده. نویسنده این کتاب خیاو یا مشکینشهر غلامحسین ساعدی در ۱۳ دی ۱۳۱۴ در تبریز و در خانوادهای کارمند و به قول خودش اندکی بدحال به دنیا آمد. اگرچه پدربزرگ مادری او از مشروطهخواهان تبریز بود و خانوادهٔ پدریش در دستگاه ولیعهد وقت مظفرالدین شاه شغل و مقامی داشتند؛ ولی وضع اقتصادی خانواده مناسب نبود. در مهرماه ۱۳۲۱ دوره ابتدایی را در دبستان بدر آغاز کرد و در سال ۱۳۲۷ توانست گواهینامه ششم ابتدایی خویش را بگیرد.هنگامی که در دبیرستان مشغول به تحصیل بود اولین داستانهایش در هفتهنامه دانشآموز چاپ شد، همچنین داستان بلندی به نام از پانیفتادهها نوشت که مجله کبوتر صلح آن را به چاپ رسانید. در نوجوانی به سازمان جوانان فرقه دمکرات آذربایجان پیوست و در هفده سالگی مسئولیت انتشار روزنامههای فریاد، صعود و جوانان آذربایجان را به عهده گرفت. در تابستان ۱۳۳۲ و هنگامی که ۱۸ سال داشت به اتهام همکاری با فرقه مدتی در زندان شهربانی تبریز حبس شد. ساعدی در خرداد ماه ۱۳۳۳ توانست دیپلم طبیعی خود را بگیرد و یک سال بعد و در بیست سالگی در دانشگاه تبریز تحصیل پزشکی را آغاز کرد. در سال ۱۳۴۶ یکی از پایهگذاران اصلی کانون نویسندگان ایران بود. ساعدی افزون بر نوشتن چند قصه و نمایشنامه و تکنگاری، چند مورد تجربه مطبوعاتی هم داشت که یکی از آنها سردبیری مجله «انتقاد کتاب» بود و دیگری هم مجله «الفبا». وی پس از مهاجرت از ایران و اقامت در فرانسه هم تا مدتی به فعالیتهای مزبور پرداخت. ساعدی در این کتاب شانزده فصل به زبان، قصه، هنرهای دستی، جشنها، کسب و کار، جمعیتشناسی، آداب و رسوم، آثار تاریخی و ... این شهر پرداخته است.
موضوع کتاب تاریخ اردبیل و دانشمندان شامل اعلام تاریخی از علماء و فلاسفه و رجال و ادبا و شعراء و قسمتی از مشاهیر و جغرافیای مشکین و خلخال و آستارا است که توسط فخرالدین موسوی اردبیلی نجفی است که در سال 1357 و توسط چاپخانه خراسان چاپ شده است.
فرهنگ جبهه که اصطلاحات و تعبیرات یکی از دفترهای کوچک آن در عرصه فرهنگ گفتاری است عبارت است از آن بخش از دستاوردهای غیر رسمی و غیرآموزشی جبهه های نور در سالهای جنگ حق علیه باطل آنچه حاصل خودجوشی و خودکوشی رزمندگان در محیط طبیعی جبهه ها بوده، مجموعه ای است از افکار، اعتقادات، باورها، پسندها، دلبستگی ها، روابط و عرف و عاداتی که در جبهه تجلی پیدا کرده و برای قبول و تن دادن و پذیرفتن آن هیچ قانون و دستور صریح و اجبار و اکراهی در میان نبوده است. این فرهنگ در سه عرصه گفتار (زبان)، نوشتار(قلم) و رفتار(قدم) به عنوان معارف عامه و فرهنگ عمومی جبهه ها نشان دهنده قسمت اعظم رفتار و محتویات ذهنی، روحیه و افق فکری و ذوق و سلیقه رزمندگان در طول سالیان دفاع مقدس است....
ساعدی به روایت ساعدی مجموعهای است فراهم آمده از آنچه غلامحسین ساعدی درباره زندگی و روش کار و زمانه خود در شش مناسبت و موقعیت مختلف نوشته یا گفته است. 1. در سال 1355 است که ساعدی به خواهش مترجمان انگلیسی آثارش متنی را در شرح حال خود مینویسد که در اینجا به نقل از چشمانداز 2 به طبع میرسد. 2. «نتوانستم همه کابوسهایم را بنویسم» مصاحبهای است با محمود گلباطن در سال 1359. 3. شرح احوال متن پاسخهای ساعدی است به برخی پرسشها درباره چگونگی آمدنش به فرانسه و زندگی در تبعید. 4. در همان تابستان است که ضمن مصاحبهای با رادیو، ساعدی از تجربه نوشتن و نویسندگی خود سخن میگوید. 5. در پاییز همان سال در مصاحبه با م. حقیقی ساعدی از دوران جوانی و نوجوانی و آغاز کار نویسندگی خود میگوید. 6. در روزهای 16 و 17 فروردین 1363 ساعدی در گفتگویی طولانی در چارچوب «طرح تاریخ شفاهی ایران» به تفصیل از خود و زمانه خود میگوید.