المستخلص یا جواهر القرآن یکی از جمله کتابهای نفیسی است که در معنی لغات و تفسیر مفردات قرآن نوشته شده و از آغاز تا پایان به ترتیب سورههای قرآن و با نظمی کامل نوشته شده است. در کتاب المستخلص اساس ترجمه لغات بر زبان پارسی نهاده شده و همه جا معنی واژهها با شیوه و نثری استوار بیان شده است. ولی مصنف آنچنان که معمول دانشمندان زمان بوده، گاهی مطلب را با عبارات ساده عربی بیان کرده یا آنکه دنباله سخن را که به زبان پارسی نوشته است، به عربی آورده و با الفاظ و کلمات تازی با تمام و تکمیل آن پرداخته است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
گرچه گویش سبزواری یکی از لهجههای فارسی دری است و سالیان دراز شلاق زبانهای ناهماهنگی چون زبان ترکی، مغولی، عربی و ... را بر شانه خود تحمل کرده و امروزه در قسمت نسبتا وسیعی از خاک ایران تکلم میشود، هرگز نمیتوان آن را از لهجههای دیگر زبان فارسی برتر دانست. وقتی از گویش سبزواری سخن گفته میشود و اختصاصات دستوری یا واژههای آن بررسی میشود، نباید این تصور پیش آید که با یک گویش صددرصد ثابت سروکار داریم و بین افراد مختلفی که با آن گویش تکلم میکنند، وحدت کلمه و لفظ برقرار است. در این کتاب لغات و اصطلاحات گویش سبزواری با شواهدی از اشعار محلی این شهرستان گردآوری شده است.