زندهیاد منوچهر جمالی از جمله پرکارترین و برجستهترین پژوهشگران ایرانی است که در دهههای اخیر کتاب، رساله و نوشتههای گوناگون در زمینههای: فرهنگ ایرانی، فلسفه، تاریخ، زبانشناسی، تأویل و تفسیر متون شاهنامه، بندهشن، اوستا، اندیشهها و آثار خیام، عطار، مولانا، صائب تبریزی و ... به رشته تحریر کشیده است. گستردگی اندیشه، غنای کاربردی واژهها، گشودگی مرزهای تبیین و استدلال، تجسم و تصور در شناخت گسترده و بازآفرینی فرهنگ مهری و مردمی ایران، صراحت و شفافیتهای کلام، درهمآمیختگی فرزانگی و خردمندی با دلیری و بیباکی در بیان اندیشهها از ویژگیهای منوچهر جمالی است. این کتاب متن سخنرانی او در سال 1995 در کلن است که در آن به مطالبی چون کیومرث و هوشنگ، فردوسی درباره دین چه میاندیشد؟ چرا شاهنامه با داستان کیومرث و هوشنگ آغاز میشود و .... پرداخته است.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
این کتاب فرهنگی است مشتمل بر کلیه نامهای خاص مردم، جانوران، کوهها، رودها و ... موجود در شاهنامه فردوسی. هدف مؤلف در تهیه این کتاب آن بوده است که شاهنامهخوانان و پژوهشگران با کمترین اتلاف وقت، شرحی کامل درباره نام مدنظر به دست آورند. نگارنده برای انتخاب مدخلهای اصلی، پایه کار را بر شاهنامه چاپ آکادمی علوم اتحاد شوروی نهاده و با آنکه گاهی گونه دیگری را صحیحتر میدانست، با این وجود نام آوردهشده در متن این کتاب را مدخل اصلی و گونههای دیگر را ارجاعی قرار داده است. در پایان هر شرح نیز شمارههای ابیاتی که نام مدنظر در آنها نقشی دارد، داده شده است.
همه نیازها و سودهای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ما، ریشه در این مایه های فرهنگی دارند. و وارونه پنداشت آنها، فرهنگ ما رونوشت تاریخ ما نیست. پیشینه فرهنگی، غیر از سنت فرهنگی است. چه بسا فرهنگ، علیرغم تاریخ، بالیده است. اسطوره های مردمی ما، فرهنگ بسیار عالی علیرغم تاریخ سیاسی و دینی و نظامی ما فراهم آورده است. فرهنگ سیاسی ما را، حکومتمداران فراهم نیاورده اند، بلکه مردم ما، همان مردمی که اکنون از پژوهندگان و روشنفکران، بخود رها ساخته شده اند. و نوروز جمشیدی نیز، یکی از بزرگترین ستونهای این بنای فرهنگ سیاسی است...
کتاب پژوهشی در شاهنامه، بخش دوم از داستان سام و زال، نخستین تجربیات دینی در فرهنگ ایران است که توسط منوچهر جمالی نگاشته شده است