حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی افزون بر کتب مهم و ارزنده و جاویدانی چون کلیات دیوان، حدیقة الحدیقة، طریق التحقیق و .... آثاری در نثر نیز دارد که از جملۀ آنها نامههای اوست. سنایی این نامهها را به یاران و دوستان و اعیان و امراء مثل بهرامشاه غزنوی و ابوالقاسم درگزینی و عمر خیام نوشته است. از روی این نامهها درباره سرگذشت سنایی و طرز تفکر او در دورههای مختلف زندگی اطلاعات ارزشمندی به دست میآید. همچنین از روی این نامهها و به مساعدت آثار منظوم وی و کتب تاریخی و ادبی آن زمان، درباره احوال کشورها و بلاد عهد سنایی و شخصیتهای معاصر وی، مطالب عمده حاصل میشود.
مثنوی حدیقةالحقیقه و شریعةالطریقه یا فخری نامه یا الهینامه منظومهای است به فارسی، سرودهٔ سنایی غزنوی با مضمون عارفانه. سنایی سرایش آن را در سال ۵۲۴ ه.ق آغاز کرد و در سال ۵۲۵ ه.ق به پایان رساند.این مثنوی دارای ده هزار بیت در ده باب است؛ و در بحر خفیف مسدس محذوف (فعلاتن مفاعلن فعلن) سروده شدهاست.موضوعات این کتاب، علاوه بر ستایش خدا و پیامبر و خاندان و اصحاب او، دربارهٔ عقل و علم و حکمت و عشق است. در مقایسه با دیگر آثار پر ارزش سنایی هم چون غزلها و قصائدش، حدیقةالحقیقه از همه بلندنامتر و مورد قبول طبایع مردمان بیشتری در طول سدههای متوالی بودهاست. حدیقه الحقیقه از منظومههایی است که بر بسیاری از شاعران تأثیر گذاردهاست. سنایی با سرودن این منظومه، باب تازهای را در سرایش منظومههای عرفانی در تاریخ ادب و عرفان گشود. شاعران بزرگی همچون خاقانی و نظامی به ترتیب تحفةالعراقین و مخزنالاسرار را تحت تأثیر مستقیم این منظومه سرودند و سالها بعد، عطار و مولوی سرایش مثنویهای عرفانی را به اوج تکامل رساندند. این کتاب خلاصه مفیدی از این اثر بزرگ سنایی ارائه داده است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
میان شاعران و عرفا حکیم سنائی در صف مقدم جای دارد و از سرآمدان حلقه تصوف و عرفان به شمار میرود. او اول شاعری است که افکار تصوف و اصطلاحات عرفان و گفتار مشایخ را با ذوقیات شعری آمیخته و در قالب نظم درآورده و سخنان بلند و معانی دلپسند حکما را لباس موزون پوشانیده است. کتاب «حدیقة الحقیقة» سنایی افزون بر مزایای ادبی آن که نتیجه طبع روان و فکر بلند و ذوق سلیم گوینده آن است، بیشتر مطالب آن ناظر به آیات قرآن کریم و اخبار نبوی و آثار صحابه و کلمات مشایخ و معانی دینی و اخلاقی و فلسفی و عرفانی و امثال و حکم و حکایات است و از این کتاب پیداست که حکیم افزون بر تبحر کامل در زبان پارسی، از معارف و علوم اسلامی بهویژه علوم قرآنی و تفسیر و حدیث و فقه و ..... اطلاع کامل داشته است. در این کتاب گلچینی از ابیات این کتاب که دربرگیرنده نکات اخلاقی و مفاهیم متعالی انسانی است، گردآوری شده است.
این کتاب دربرگیرنده مثنویهای حکیم سنائی است که همراه با تعلیقات سودمند و شرح واژگان دشوار منتشر شده است. در سرآغاز هر مثنوی، نوشتهای کوتاه در معرفی آن آمده است. مثنویهایی که در این کتاب آمده به ترتیب عبارتند از: عقلنامه، عشقنامه، سنائی آباد، تحریمه القلم، طریق التحقیق، مثنوی کارنامه بلخ، و مثنوی سیر العباد الی المعاد یا کنز الرموز. در ادامه نیز شرح سیر العباد الی المعاد آورده شده است. در ابتدای کتاب نیز شرح حال سنائی و آثار او آورده شده است.