کتابخانه مجازی ادبیات

چاپ حاضر از دیوان "خیالی بخارایی "(وفات 862 :ه‌.ق) مشتمل است بر :چهار قصیده، 377غزل، سه قطعه، یک مسمط، هشت رباعی، و شش تک بیت که در انتهای کتاب تضمین شیخ بهایی از غزل خیالی، نیز تضمینی از علی‌اکبر کنی‌پور به طبع رسیده است .

کلیات علامه ملا محمد فیض کاشانی یا دیوان اشعار فیض اثر ملا محسن فیض کاشانی (۱۰۹۱ ق) به زبان فارسی است که در بردارنده رباعیات و غزلیات منسوب به فیض کاشانی با تصحیح و شرح و مقدمه مصطفی فیضی کاشانی و همکاری فرزندان وی فائزه و فیروزه فیضی می‌باشد. جلد اول کتاب پس از مقدمه به معرفی کامل فیض و آثار و آرای فلسفی وی اشاره می‌کند و در دو قسمت، رباعیات و غزلیات او را ذکر می‌کند. یکی از نوادگان فیض کاشانی که علاقه وافری به وی داشته است، در انتشار و جمع آوری این دیوان چنین می‌گوید: چون آثار چاپ نشده شاعر غالبا در توحید و مناجات باری تعالی و تقدس و نصیحت به اخوان مؤمنین و منقبت آل اطهار پیغمبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و تاریخ اجتماعی روزگار اوست که فوق العاده برای شناخت اخلاق و منش و آداب آن عالم و مردم عصر او مفید است، لذا این بنده مصطفی بن مهدی بن ملا حسین بن احمد بن محمد بن صدر الدین محمد بن ابی تراب بن نصیر الدین سلیمان بن علم الهدی محمد بن محمد محسن فیض کاشانی که از احفاد بلافصل شاعرم همیشه در این اندیشه بودم که اگر مجالی دست داد، کلیات این عالم بزرگوار شیعه حقه امامیه علیهم‌السّلام را جامع و حتی المقدور عاری از مسامحات، شرح و به طبع برسانم، بویژه آن که به همراه آن تذکره جامع علما و شعرای خاندان‌های فیض و ملاصدرا نیز طبع و منتشر نمایم، و بدین منظور قریب سی سال است که در کار جمع مدارک تذکره بوده‌ام و این وظیفه را بحمد الله به پایان رسانیده و تذکره مرقوم آماده طبع و انتشار است. کلیاتی تقریبا جامع به اضافه یکی دو رسائل فیض آماده گردیده است؛ اما هنوز مثنوی‌های فیض کاملا به دست نیامده و به جز دو مثنوی از وی در این کلیات نیامده است؛ اما امتیاز این دیوان بر نسخه‌های مطبوع- علاوه بر کمی مسامحات- افزونی حداقل چهار هزار بیت قصاید و اشعار دیگر است، به این معنی که در نسخه انتشارات سنایی تقریبا ۹۰۰۰ بیت غزل و رباعی آمده و در نسخه انتشارات شمس قریب ۷۵۰۰ بیت آمده، اما کلیات- علاوه بر ابیات این دو نسخه- قریب چهار هزار بیت قصاید و غزلیات اضافه دارد و جمعا قریب ۱۳۰۰۰ بیت می‌شود. ناگفته نماند که فیض مجموعه اشعار خود را ۲۰۰۰۰ بیت مرقوم داشته‌اند.

این کتاب منظومه‌ای است عرفانی، اثر فارسی عارف شیعی پیرجمال‌الدین محمد اردستانی (م 879 ق)، متخلص به جمالی. در اصل ناظم کتاب، بیان حقایق احوال مصطفی (ص) را مشتمل بر هفت مثنوی رقم زده است که عبارتند از: مصباح الارواح، احکام المحبین، نهایه الحکمه، هدایه الحکمه، هدایه المعرفه، فتح الابواب و شرح الواصلین. موضوع سخن بیان مقامات حضرت مصطفی (ص) و هدف مؤلف در شعر و نثر، تعلیم است و اساساً مجموعه بیان حقایق احوال حضرت رسول را می‌توان به عنوان دومین مثنوی تعلیمی بعد از مثنوی مولوی مطرح کرد. ناظم در این کتاب، شعر و نثر را به هم آمیخته و شیوه آثار تعلیمی خاص مولوی در آن دیده می‌شود.