این کتاب که به تاریخ ادبیات و تحول اندیشه در ادبیات فارسی میپردازد، در بخش نخست به بررسی زبان و خط در ایران پیش از اسلام پرداخته است. بخش بعدی بررسی اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران مقارن ظهور اسلامی است که در این بخش اوضاع اجتماعی و ادبی ایران در زمان ساسانیان و غزنویان نیز تبیین گردیده است. وضع شعر فارسی و نثر در قرن چهارم و قسمتی از قرن پنجم، ویژگیهای شاعران دوره ساسانی و سبک شعری و نثر نیز در این بخش تبیین شده است. در بخش سوم اوضاع اجتماعی و ادبی ایران در زمان سلجوقیان و خوارزمشاهیان از اوایل قرن پنجم تا اوایل قرن هفتم هجری بررسی شده است. در ضمن بحث نیز بخشی از آثار شعری و نثری این دوره آورده شده است. سیر افکار و تحول عقاید و اندیشهها از آغاز قرن چهارم تا پایان قرن ششم هجری موضوع بحث بخش چهارم کتاب است. وضع نظم و نثر در دوره صفویه تا اواخر دوران قاجاریه و ویژگیهای آنها همراه با معرفی شاعران و نویسندگان این دوره بخش پایانی کتاب را به خود اختصاص داده است.
هاشم اعتماد سرابی نویسنده کتاب، در مورد موضوع کتاب می گوید: این نوشته ها یک قسمت از مقالاتی است که در این چند ساله در روزنامه خراسان چاپ شده است، چیزهایی که پیرامون مسائل مختلف نوشته ام. که البته مثل نماز آن مردک گلستان چیزی نبوده که به کار آید. از سستی و نقص اما چرا باز به شکل کتابی در می آید منکه هنوز از رنج شرم "اسائه ادب" فارغ نیامده ام، واقعه ایست مشکلم... احساسی است و امیدی گنگ و خام و اگر با این همه، کمک کوچکی به درک درست شده باشد خود را ماجور یافته ام.
موضوع کتاب حاضر در مورد زندگی نامه امیر عنصرالمعالی کیکاووس نویسنده کتاب قابوسنامه تالیف غلامحسین یوسفی که توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است.
آفتاب معنوی، محتوی چهل داستان از مثنوی معنوی است. مرحوم نادر وزین پور، در مقدمه ای مفصل در ۸۰ صفحه به «زندگانی، احوال، افکار و آثار» و «شیوه های داستانسرایی» جلال الدین محمد و «گفتاری دربارة تصوف» و… پرداخته است و روش گزینش داستانها را توضیح می دهد. سپس متن داستان ها را نقل کرده و لغات و اصطلاحات و ابیات را شرح نموده است. در هر بخش همچنین علاوه بر دیگر مأخذ داستان، به نقد و بررسی آن داستان پرداخته است.
نورالدین عبدالرحمان بن نظامالدین احمد جامی یکی از سخنوران و نویسندگان نامدار قرن نهم هجری است. او سالها در عالم تصوف و عرفان گام برداشته و به سیروسلوک پرداخته و از پیروان طریقه نقشبندی بوده است. او دارای آثار منظوم و منثور بسیاری است؛ از جمله دیوان اشعار، هفت اورنگ، نفحات الانس، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص و .... . یکی از آثار منظوم او کتاب «هفت اورنگ» است که مرکب از هفت قسمت بدین قرار است: مثنوی سلسلة الذهب در مسائل دینی و اخلاقی، سلامان و ابسال که داستانی است عاشقانه و عرفانز، تحفه الاحرار، سبحه الابرار، لیلی و مجنون، خردنامه اسکندری و یوسف و زلیخا که از بهترین مثنویهای جامی و به نام سلطان حسین است. در این کتاب این مثنوی با شرح لغات و تعبیرات دشوار آورده شده است.