شهر تاریخی و مدنیتپرور غزنی یکی از بزرگترین شهرهای وطن افغانستان است. این شهر از لحاظ داشتن موقعیت خاص جغرافیاییاش از قرنها پیش به این طرف مقام خود را از حیث یک شهر، واحد اداری و نقطه استراتژیک حفظ نموده و مدت زمانی نیز پایتخت بود و مرکز قدرت و سیاست. محور اصلی این کتاب روزگار این شهر در روزگار غزنویان را شکل میدهد که درخشانترین دوره در تاریخ همین شهر است.
امیرسعید الدوله ابوالنجم مسعود سعد سلمان همدانی از سخنواران نامی سده پنجم هجریست که اقطار شرقی تا آغاز سده ششم بوجود با نمود وی سربلندی می نموده است. مسعود از شعراء برجسته روزگار غزنویان و سلجوقیان و امراء بزرگ دولت غزنوی در هندوستان بوده است. مسعود سعد سلمان ایرانی نژاد و اصل خاندانش از همدان است. مولد و منشا او شعر لاهور بود و به فضائل نفسانی آراسته در شهر غزنین رحل اقامت افکند و دو دربار درخشان محمود راه و جاه یافته شست سال به دولت بت عظمت غزنویان خدمت کرده است. روزگار زندگانی او را میتوان به چهار دوره بخش کرد: دوران آموزش و پرورش، دوران خوشی و نیکبختی، دوران حبس و رنج، دوران پیری و گوشه گیری....
یکی از کارهای ارزشمندی که تاکنون پیرامون پژوهشهای دقیق این دوره به عمل آمده اثر تحقیقی کلیفرد ادموند بوسورث است که با حوصله افزایی تام به کاوش و تالیف رویدادهای دوره غزنویان همت گماشته و ماحصل پژوهش خویش را در دو بخش تحت عنوان غزنویان و امپراطوری آنان در افغانستان و ایران شرقی، غزنویان متاخر و عروج و اضمحلال آنان در آورده است که بخش نخست در 1963 از طرف مطبعه دانشگاه ادین برگ به حلیه طبع آراسته شد. مگر بخش دوم (عروج و اضمحلال غزنویان متاخر) آنان مدتی تاخیر شده و بنا به توضیح مولف بعد از انقضای ده سال از تاریخ طبع بخش نخست بدنباله اتمام تاریخ این خانواده ترکی تا هنگام سقوط ستاره اقبال شان در قرن ششم هجری همت گماردند و چنانکه معلوم است قسمت اول تحت عنوان غزنویان و امپراطوری آنان در افغانستان و ایران شرقی اثر این مورخ قبلا در ایران به زبان دری ترجمه شده است و قسمت دوم تحت عنوان غزنویان متاخر عروج و اضمحلال آنان که اخیرا به لسان انگلیسی به زیور طبع آراسته گردیده من حیث ارتباط و اینکه دوره غزنویان یک بخش از تاریخ و از مفاخر فرهنگی این سرزمین است به ترجمه این بخش مساعی شد. مولف ضمن بخش بندی مطالعاتش از جمله و بیش از دو صدسال دوره فرمانروایی غزنویان حدود یکصد و پنجاه سال جهانبانی این سلاله را در ردیف غزنویان متاخر گنجانده و در خلال مباحث آن رویدادهای قرون وسطی و افول غزنویان به گفتگو گرفته شده است. از اینرو، این اثر به ترتیب از دوره فرمانروایی مسعود تا آخرین زمامدار این دودمان خسروملک گزارش شده است.
این کتاب در زمینه شناسایی اوضاع ترکستان، تحولات و سرگذشت رجال سدههای گوناگون تاریخ این مرزوبوم به غایت سودمند و درخور اهمیت است و نشان میدهد که این مردم با وصف نقشهای نمایان و مشخصی که در تحولات تاریخی کشور داشته، کمتر مورد توجه نویسندگان و مورخان قرار گرفتهاند. مباحثی چون تاریخ ادبیات ترکان، تأثیر ادبیات ترکی بر ادبیات فارسی، مقام زن در نزد ترکان، موسیقی، نقاشی، صنعت و .... در این کتاب مطرح شدهاند.