کتابخانه مجازی ادبیات

در این دفتر واژه‌هایی که به عنوان واژه پهلوی در واژه‌نامه‌های فارسی به فارسی لغت فرس اسدی طوسی، صحاح الفرس، واژه‌نامه معیار جمالی، فرهنگ حسین وفایی، تحفة الاحباب، فرهنگ جهانگیری، مجمع الفرس و برهان قاطع یاد گردیده، گردآوری و به ترتیب الفبایی آورده شده است و در پایان آگاهی‌هایی که در باره زبان پهلوی در برخی از این واژه‌نامه‌ها آمده به صورت پیوستی با عنوان «آگاهی‌های پراکنده درباره زبان پهلوی» افزوده شده است.

زبان پهلوی، پازند را از واژه اوستایی «پئیتی‌زنته» به معنی «پانویس شرح و تفسیر» می‌دانند و در بررسی متون پازند روشن می‌شود که واژگان پهلوی ساده‌تر شده‌اند و به خط دین‌دبیره بازنویسی شده‌اند. البته لهجه خاصی که شاید لهجه شمالی باشد در ساده‌شدن واژگان پهلوی دیده می‌شود. بنابراین باید گفت در اواخر دوره ساسانی نامفهوم‌شدن واژگان قدیمی پهلوی و مشکل در خواندن خط پهلوی موجب شد که موبدان متون پهلوی را به پازند بازنویسی کنند که تاکنون برخی از بخش‌های اوستا و متون کلامی مانند «شکند گمانیک ویزار» باقی مانده است. این کتاب دربرگیرنده شماری از واژگان پازند است که توسط شادروان موبد رستم شهزادی گردآوری گردیده است.

این کتاب مشتمل بر پانزده مقاله درباره اسطوره در ادبیات و فرهنگ ایرانی است. مقاله نخست با اشاره به نمونه‌هایی از اساطیر، شرح و توضیحی از اسطوره را در بر دارد. دیگر مقالات این کتاب عبارتند از: ’نیکی‌های ماه، ’تحلیلی بر اسطوره باران کرداری، درباره پیوند اسطوره و زبان، درباره جایگاه زن و زبان پهلوی، خسرو و شیرین در دو روایت، حادثه در عشق رودابه و زال، اسطوره نوآیین کیخسرو، رستم داستان، نشان‌های زن سروری، کرم هفتواد و اژدهای جیرفت، گرمابه باستانی ایرانی، آلایش رنگ، پنداشته ناپاکی و تطهیر در کتاب شایست ناشایست و نو بارانی.

«داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گلشاه و متن‌های دیگر» نام فارسی دستنویسی به خط و زبان پهلوی (فارسی میانه زرتشتی) است که اصل آن به کتابخانه «نخست دستور مهرجی رانا» در هندوستان تعلق دارد. چاپ عکسی این دستنویس توسط دانشگاه شیراز منتشر شده و در این کتاب برای نخستین بار آوانویسی و ترجمه آن انتشار یافته است. همچنین این اثر از نخستین آثاری است از زبان‌های کهن ایرانی که بار نخست قرائت، ترجمه و انتشار یافته است. این دستنویس متنی شگفت است: زبان آن پهلوی متأخر و حد وسط میان فارسی میانه و پهلوی کلاسیک با فارسی دری است. همچنین مضامین آن نیز گاهی دستخوش دگرگونی گشته است. این کتاب به‌ویژه از این نظر شایان توجه است که به داستان‌سرایی می‌پردازد و بیشتر داستان است تا اندرزنامه یا نوشتاری صرفاً آیینی.