پژوهش در مفهوم کلی، یعنی شناخت حقایق موضوعات و مسائلی که بشر در زندگی خود با آنها روبروست و چون مسائل و موضوعها ممکن است مربوط به گذشته، حال یا آینده باشد، بالطبع پژوهش نیز سه حالت متمایز خواهد داشت. حالت اول پژوهش تاریخی است که مربوط به مسائل گذشته میشود و حاصل آن به صورت مقالات، رسالات و تاریخها عرضه میشود. این کتاب درباره این نوع از پژوهش و روش تحقیق در تاریخ به نگارش درآمده است. در ضمیمهها منابع تاریخنویسی، تأثیر تاریخ در روابط ملتها و تبدیل تقویمهای مختلف به یکدیگر بررسی شده است.
اين كتاب از سه بخش تشكيل شده است: آرا و افكار صوفيه؛ اعلام و مشايخ صوفيه؛ آثار و رسايل صوفيه. دومين جلد از مجموعه يادداشتهای مجتبي مينوي به يادداشتهاي مربوط به تصوف و متصوفه كه جزو يادگارهاي فرهنگي مينوي ذيل شمارههاي 27 تا 30 معرفي شده، اختصاص دارد. نخستين جلد يادداشتهاي محتوي يادداشتهاي مربوط به «روش تحقيق» و «رجال» در سال 1375 چاپ و منتشر شد. در ابتداي كتاب در توضيح صوفي آمده است: «صوفيان را از بهر آن صوفي خوانند كه سرهاي ايشان روشن (صافي) بود و اثرهاي ايشان پاكيزه (نقي) بود و اسرار بواطن راست و آثار ظواهر را، و بشربنالحارث گفته صوفي آن باشد كه دل خويش را به خداي صافي كرده باشد، و بعضي گفتند صوفي آن باشد كه معاملت او با خداي صافي باشد و كرامت خداي نيز او را صافي باشد و قومي گفتند صوفيان را از بهر آن صوفي خوانند كه در صف اولاند پيش خدا يعني به بلند همتهاي ايشان و به اقبال كردن دلها به وي ايستادن سرها پيش او.»
این کتاب حاوی مباحثی است درباره روش تحقیق، تهیه مقالات تحقیقی، شناخت منابع و ماخذ و نحوه استفاده از آنها در رشتههای ادبیات و علوم انسانی .از جمله سرفصلهای کتاب عبارتاند از :ابزار کار محقق، بررسی متن، منابع تحقیق در ادب فارسی و عربی، یادداشتبرداری و تنظیم مطالب، استفاده از مراجع، شرح متون مشکل، اشارهای به انواع خط، انواع شعر، و سخنی کوتاه پیرامون ادب قبل از اسلام و بعد از اسلام.
اسناد دولتی و اداری و همچنین نامههای تاریخی یکی از سرچشمههای معتبر نگارش تاریخ است که ارزش وجودی آن بر تاریخپژوهان و نویسندگان پوشیده نیست. در این کتاب 150 سند تاریخی و اصیل گردآوری شده که هر برگ از آن، گوشهای از تاریخ ایران را روشن میکند و بخشی از کتاب فرهنگ و تمدن شکوهمند ایران را روشن میسازد. این اسناد درباره تاریخ، فرهنگ، تمدن و هنر ایران از دوره جلایریان تا پهلوی است که ابتدا توسط برخی از محققان با حواشی و توضیحاتی در شمارههای متوالی مجله «بررسیهای تاریخی» درج شده بودند و در این کتاب به طور مستقل و جداگانه انتشار یافتهاند. چاپ کتاب بر اساس ترتیب ادوار تاریخی و تاریخ صدور فرمانها و نامهها گذارده شده و نیز کوشش شده از روی اصل و نسخ منحصربهفرد آنها عکسبرداری یا رونویسی شود.
این نوشتار که در ضمیمه سال سوم مجله «بررسیهای تاریخی» منتشر شده، بررسی متن و عکس سندی است که ظاهراً فرمانی است در روز طوماری پوستی که اصل آن در کتابخانه ملی پاریس در بخش نسخ خطی شرقی مضبوط است. این فرمان که منسوب به سلطان احمد جلایر است، به خط تعلیق و درباره بخشودگی مالیات و عوارض موقوفات مقبره شبخ صفیالدین جد پادشاهان صفوی و به دلیل آسایش خاطر شیخ صدرالدین موسی پسر اوست که در ذیقعده 773 قمری به حکام و مأموران دولتی صادر شده است.