فتوح الحرمین منظومهای است در وصف حرمین مکه و مدینه و ذکر مناسک حج و بیان مقامات روحانی و نفحات رحمانی آن مرزوبوم که بر وزن مخزن الاسرار نظامی سروده شده و تاریخ سروده شدن آن را سال 911 هجری یاد کردهاند. سراینده آن محییالدین لاری شاعر فرزانه و عارف اواخر سده نهم و اوایل سده دهم هجری است که گویند به سال 933 هجری درگذشته است. او از شاگردان جلالالدین دوانی (830 ـ908) هجری دانشمند نامدار آن روزگار بوده و پیشینیان او را در شاعری قرینه فغانی دانستهاند. از احوال و چگونگی زندگی او اطلاعی در دست نیست؛ جز اینکه دانسته میشود از شاعران عهد یعقوب بیک آققویونلو بوده و تا زمان شاه طهماسب صفوی حیات داشته است.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
معارف نهجالبلاغه در شعر شاعران تألیف محمد دشتى در این مجموعه به تأثیر معارف نهجالبلاغه و پند و اندرزهای امام علی(ع) در ادبیات فارسی، به ویژه ادبیات منظوم پرداخته شده است. مؤلف با بررسی اشعار شاعران بلند آوازه ای چون فردوسی، مولوی، حافظ، سعدی، سنایی، عطار، ناصر خسرو، بسطامی، فیض کاشانی، اقبال لاهوری، دهخدا و امام خمینی(ره)، اثرپذیری این سخن سرایان را از کلمات گهربار امیر مؤمنان(ع) در دو بخش قالبی و مضمونی تشریح کرده است. وی ابتدا به فرازی از سخنان امیر مؤمنان(ع) در نهجالبلاغه اشاره میکند و سپس، ابیاتی از سخن سرایان ادب فارسی را ذکر نموده و نشان میدهد که چگونه این ناموران شعر پارسی، در قالب اشاره، اقتباس، استعاره، تضمین، ترجمه و تلمیح از قالب و محتوای معارف نهجالبلاغه سیراب شدهاند و غنای شعر خود را دو چندان کردهاند. نویسنده، در پایان به فهرست موضوعی مدخلهایی پرداخته که شاعران یاد شده از کلمات علی(ع) اقتباس کردهاند و نشانی خطبهها، نامهها و کلمات قصار را نیز، در کنار آن ذکر کرده است. این مدخلها که افزون بر صدها موضوع میشود، در باره مسائل اعتقادی، اخلاقی، سیاسی، پند و اندرز، دنیا و آخرت، فضایل و مناقب اهل بیت(ع)، بعثت پیامبر، آموزش و پرورش، تواضع و فروتنی، دستگیری از تهیدستان عبرت از روزگار و مقام و منزلت علی(ع) است
فتوح الحرمین اثر ارزنده محییالدین لاری شاعر و عارف قرن دهم هجری قمری، به نوعی تنها شناسنامه جدی ادبی این شاعر است. درباره زندگی وی اطلاعات جامعی در دست نیست و برخی از منابع و تذکرهها، اشارات مختصری را به زندگی او اختصاص دادهاند. دوران جوانی این شاعر در دربار یعقوب بیگ آققویونلو (883 ـ 896 هجری) گذشته است. برخی منابع نیز اشاره کردهاند که وی تا دوران سلطنت شاه طهماسب صفوی حیات داشته که به طور قطع پیری شاعر با دوران آغازین سلطنت این پادشاه همراه بوده است. از این کتاب او برمیآید که وی به شعرهای نظامی علاقه بسیاری داشته است؛ چراکه این مثنوی را شبیه مخزن الاسرار نظامی و در وزن اشعار او سروده است.