این کتاب بررسی مختصر و تحقیقگونهای است درباره آل بویه و اوضاع زمان ایشان از جهات مختلف. در تهیه مطالب این کتاب مانند آثار دیگر نویسنده، در حد امکان از مدارک اصلی و دست اول استفاده شده و از میان اینگونه مدارک، نوشتههای کسانی که خود دستاندرکار بوده و در جریان وقایع قرار داشته یا به زندگی روزمره مردم آن زمان ـ چه طبقه خاص یا طبقه عام ـ توجه کردهاند و آنچه خود دیده یا از افراد مورد اعتماد شنیدهاند، در آثار خود ثبت نمودهاند، بیشتر مورد استناد قرار گرفته است. کتاب از یک مقدمه و سه بخش تشکیل شده است. مقدمه درباره دیلم و دیلمیان، بخش اول مروری بر تاریخ آل بویه، بخش دوم تشکیلات دیوانی و اداری و بخش سوم بررسی گونههایی از اوضاع زمان آل بویه.
لاهیجان امروزه یکی از شهرستانهای استان گیلان است، اما بنا بر پیشینۀ تاریخیاش، روزگاری بر شهرها و آبادیهای شرق گیلان و غرب مازندران، نقش مرکزیت داشت و قریب به اتفاق این مناطق بخشی از لاهیجانِ تاریخی محسوب می-شدند. مرکزیت این شهر به¬ویژه از زمان خاناحمد گیلانی و حضور شاعران و هنرمندان نامی در دربار او، دست¬کم از عصر صفوی، این شهر را زبانزد عام و خاص کرده است. تا جایی که برای پی بردن به بُعد علمی و ادبی آن، لازم است که پروندۀ بزرگانی چون سلًار دیلمی، مهیاردیلمی، یحیی دیلمی، شیخ زاهد لاهیجی، عبدالرزاق فیاض، حزین لاهیجی و... به دقت مطالعه شود. کتاب حاضر، پيرامون پيشينه تاريخي و فرهنگي لاهيجان و معرفي برخي از مهمترين بزرگان آن ديار و مشتمل بر سه بخش عمده است: بخش اول: در بيان تاريخ و جغرافياي عام لاهيجان، که آميزهاي است از ديلمان و گيلان. بخش دوم: در بيان تاريخ و جغرافياي خاص لاهيجان، بخش سوم: در تذکره علماء و شخصيتهايي که به نحوي با اين منطقه در ارتباط بودند.
اسپاروی به تصور اینکه یکی از شاگردان مستعدش ممکن است روزی به مقام های عالی سیاسی در ایران دست باید از همان ابتدا به پرورش استعداد او در راستای منافع کشور خود میپردازد و سعی میکند به او بقبولاند که خیر و صلاح جهان به خیر و سعادت نژاد آنگلو ساکسن بستگی دارد. مؤلف از رسم “مداخل” در ایران، این عرف ناشایست عصر بی خبری به وضوح و اجمال سخن میگوید و زنجیره آن را از شاه تا رعیت بازگو میکند و وضع فروش مشاغل مهم دولتی را یکی از عوامل خرابی ملک و ملت میشمارد. اسپاروی از مشهوراتی که دیگر سیاحان شرح دادهاند، دوری گزیده و آنچه بیان نموده تا حد زیاد بدیع و تازه است. او تنها به شرح وقایع بسنده نمیکند بلکه با ایجاز پر معنی به تحلیل رویدادها میپردازد و برخلاف بعضی از سیاحان به تحسین شیوه زندگی و مشی زن ایرانی میپردازد و او را محور زندگی خانواده میداند که تنها امید و آرزوی خود را در خوشبختی خانوادهاش جستجو میکند. نقش چادر را در زندگی اجتماعی زن ایرانی واجد اهمیت بسیار دانسته و آن را ته بند اسارت، بلکه نشان آزادی و مجوزی برای ورود او و شرکت او در فعالیتهای اجتماعی میشمارد و به ذکر مثالهای چندی از شرکت زنان در اعتراض های اجتماعی میپردازد و از این طریق به تحسین زیبایی طبیعی فوق العاده زن ایرانی مینشیند.
اثر حاضر، پژوهشی است در باب عقاید و تاریخ فرقه وهابی که مباحث آن طی هشت فصل با این عناوین منتشر شده است1 : بنیانگذاران فرقه وهابی2 ; عقاید ابن تیمیه3 ; محمدبن عبدالوهاب، پیشوای وهابیان4 ; عقاید وهابیان5 ; قدیمترین ذکر از عقاید وهابیها در منابع ایرانی6 ; مرکز انتشار مذهب وهابی (نجد)7 ; آل سعود8 ; جمیعه الاخوان .در بخش پایانی کتاب که ((خاتمه)) عنوان گرفته مولف اطلاعاتی درباره مذهب وهابی در خارج از نجد و حجاز به دست داده است .مطالب کتاب به استناد نوشتههای وهابیان فراهم آمده و صفحات پایانی به فهرست مدارک و مستندات اختصاص دارد.
انگیزه تالیف کتاب حاضر این بوده که تا ممکن است مطالب مربوط به املاء و انشاء قاعده بندی شود. از این جهت آنچه به املاء و انشاء بستگی دارد دسته بندی و برای هر دسته یک قاعده ای کلی با موارد استثناء ذکر شده است. مستند قواعد، کتب ادب مورد اعتماد عربی و فارسی و اظهارنظر پژوهشگران و اساتید بوده است. در مواردی که به دست دادن قاعده امکان نداشته و سروکار با جزئیات بوده از قبیل اینکه چه الفاظی دارای واو معدول است یا کلمه های عربی که وارد فارسی شده و با یک تلفظ به چند شکل نوشته می شود یا الفاظی که از جهتی غلط مشهور می باشند، در این گونه موارد ناگزیر همان کلمات و خصوصیت مربوط به هر لفظ ذکر شده است