این کتاب چهارمین نشریه از انتشارات وزارت فرهنگ و هنر درباره بررسیهای مردمشناختی در شاهنامه فردوسی است. آنچنان که از شاهنامه فردوسی برمیآید ایرانیان دوستدار پادشاه خویش بودند و از فرمانبرداری او کوتاهی نمیکردند. بندگی و چاکری او را بایسته میدانستند و به فرزند خود اندرز میدادند که در انجام فرمان شاه درنگ نکند و فرمانش را چون فرمان یزدان بداند. در این کتاب شاهدهای ارتباط شاه و مردم به ترتیب زمان از روی شاهنامه یاد شده است.
این مجموعه شامل تمام شاهنامه است که برای راحتی خوانندگان جوان که به تاریخ و تمدن کشور خود علاقه دارند و می خواهند با شاهنامه آشنا شوند، به نثر ساده برگردانده شده و در سه بخش شامل: 1. بخش اساطیر 2. بخش پهلوانی 3. بخش تاریخی تنظیم شده است. بخش اساطیر از پادشاهی کیومرث شروع شده و تا مرگ فریدون ادامه دارد. بخش پهلوانی از پادشاهی منوچهر و ظهور خاندان سام شروع می شود و تا مرگ رستم و فرزندش فرامرز ادامه دارد و بخش تاریخی که با پادشاهی بهمن فرزند اسفندیار شروع شده تا مرگ یزدگرد و تسلط عربها بر ایران ادامه می یابد.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
چنانکه از شاهنامه بر می آید پادشاهان ایران در گزینش ولیعهد خویش آزاد بوده اند. چون او پای به جهان می نهاد در پرورش او کوتاهی نمی کردند و او را به دایگان می سپردند و از گزندش نگهداری می نمودند. کودک تا چهارسالگی شیر میخورد و پس از آن دوران آموزشی از پنج سالگی آغاز می گشت و هنرهای گوناگونی را که دانستنشان بایسته شاهان است به او می آموختند. در هفت سالگی رسم میدان و هماوردخواهی و چوگان بازی بر آن افزوده می شد و در هشتمین سال آئین تخت و کلاه را می آموختند و در دوازده سالگی از آموزگار بی نیاز می گشتند. کسانی که او را آموزش می دادند آموزگاران، سخنگویان، اخترشماران، فرزانگان، موبدان، کاردانان، هندسه دانان، دانندگان، مردان دانش پذیر و یادگیر، فرهنگیان، بخردان و پهلوانان نامی بودند...
کتاب شاه و سپاه بر پایه شاهنامه فردوسی ششمین نشریه وزارت فرهنگ و هنر درباره بررسیهای مردم شناسی در شاهنامه فردوسی است که توسط علیقلی اعتماد مقدم در سال 1349 نگاشته شده است