این کتاب از آثار منثور سخنور فحل و گرانمایه قرن اخیر سیداحمد ادیب پیشاوری (1260ـ 1349) است که به تقاضای ملازم فاضل و هنرمند او علی عبدالرسولی سمت تقریر و تحریر یافته و هم به همت وی شیرازه تألیف گرفته و در پایان دیوان آن بزرگ با عنوان «نقد حاضر در تصحیح دیوان ناصر» به طبع آمده است. ادیب در این تصنیف که متأسفانه مرگ فرصت اتمام آن را به او نداد، بعضی مواضع مبهم و مشکل دیوان ناصر خسرو را به معرض فحص و بحث آورده و در تصحیح و توضیح آن کوشیده است.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
رستم و اسفندیار برجستهترین، نیکترین و مهمترین پهلوانان شاهنامهاند؛ از اینرو برخورد این دو یل از وزن و حساسیت خاصی برخوردار است. اسفندیار شاهزادهای جوان است، با چشم به تختی که شایستگی آن را دارد. او برخلاف گشتاسب، نه یک موجود آزمند و متزلزل و فریبکار، بلکه دلاور شکستناپذیر و مقدسی اس تکه برای نیکترین دینها و اندیشهها شمشیر زده است. رستم در مقابل او، پهلوان قرون و ابرمردی است که تبلور تکاپو و رنج مردانه یک تبار است. در این کتاب افزون بر مقدمه، سه مقاله پیرامون رستم و اسفندیار و همچنین متن آن از روی نسخه شاهنامه چاپ مسکو آمده است.