دوره پیدایی و شکوفایی زبان و ادب فارسی ـ هندی در هند به یکهزار سال انجامید و در این دوره طولانی هیچ شاخهای از ادب فارسی نماند که در هند بالیده نشود؛ از فرهنگنویسی و وقایعنگاری و نگارش قطعات ادبی و کتب مذهبی تا تاریخ محلی و تاریخ جهان. هند دوشادوش ایران به ادب فارسی خدمت کرده و به حق شایسته است که شریک و هم سنگ ایران در شعر و ادب فارسی شناخته شود. این کتاب تحقیقی پیشدرآمد و دیباچهای بر بررسی شعر دکتر محمد اقبال بزرگترین شاعر پارسیگوی قرن بیستم است. او با آنکه شاعری بزرگ بود، حکیمی سترگ و محققی اندیشمند به شمار میآمد.
کتاب حاضر نخستین شرحی است که بر غزلهای علامه اقبال نوشته می شود. این غزلها از میان آثار متعدد علامه جمع آوری و با ترتیب الفبائی تدوین شده است. غزلهای اقبال بیشتر به سبکی سروده شده که در شعر کهن فارسی به "عراقی" معروف است، مضامین غزلهای او آمیزه ای است از اندیشه های عرفانی و اجتماعی و سیاسی که در آنها سعی می شود به انسان شرقی از خود بیگانه و ناامید و به کنج یاس خزیده امید و اطمینان داده شود. تا بداند که وجود دارد و اگر دستی بر آورد به اهدافش می رسد؛ صاحب فرهنگ برتر است و باید آرزو یا به اصطلاح اقبال، مدعا را در خود پرورش دهد که اگر از این دو تهی شود، مرده ای بیش نخواهد بود. اقبال شعر خود را در خدمت به عقاید فلسفی و دینی خود که سخت بدان پایبند بود قرار داد. او موضوعاتی را که کاملا با روح غزل بیگانه اند چنان با مهارت در حریر آبی تغزل می پیچد که نه تنها نامتعارف جلوه نمی کند بلکه خواننده را به یاد شعرای چیره دست ادب فارسی می اندازد. شاید از هیمن روست که برخی از اقبال شناسان شعر او را از نظر زیبایی ظاهری و معنوی کم از سروده های حافظ و مولوی ندانسته اند.
در مجموعه حاضر دو کتاب از مرحوم سید غلامرضا سعیدی در یک مجلد به چاپ رسیده است .نخستین کتاب ترجمهای است از کتاب "مفخر شرق، سید جمالالدین اسدآبادی "نوشته "دکتر احمد امین "که نخستین بار در سال 1354به چاپ رسیده است .کتاب با یادداشتی از آقای سید هادی خسروشاهی درباره استاد سعیدی آغاز میشود و در پی آن این مباحث فراهم میآید :مفخر شرق، حرکت اصلاحی سید جمالالدین در مصر، سید جمالالدین در هند، سید جمالالدین در پاریس، سید در روسیه، سید در استانبول، دیدگاهها و خاطرههای اندیشمندان و صاحب نظران درباره سید جمالالدین .کتاب دوم که "اندیشههای اقبال لاهوری " عنوان گرفته تحقیقی است درباره اقبال لاهوری که با این مباحث تدوین شده است : اندیشه اقبال در ایران، آشنایی با آکادمی اقبال، شرح زندگی و ترجمه احوال، اقبال شاعر، اقبال متفکر، اقبال مسلمان، اقبال معمار پاکستان، اقبال در خارج از هند و پاکستان، احیای فکر دینی در اسلام، روح فرهنگ اسلام، هدفهای تعلیم و تربیت اسلامی از نظر اقبال، زنده بودن و زنده ماندن، ماهیت و اهمیت فلسفه اقبال، و خطابهای که کشوری را به وجود آورد .کتاب با گفت و گویی میان گردآورنده و مرحوم سعیدی در باب اقبال به پایان میرسد .
زبان و ادب فارسی در هند سابقهٔ دیرینهای دارد. دربارهٔ پیشینهٔ رواج زبان و ادب پارسی در شبهقاره، از مدارک تاریخی چنین برمیآید که در سدهٔ سوم هجری، برای نخستین بار هندیان فرصت یافتند تا با فارسیزبانان آشناییِ مؤثر پیدا کنند. در آن زمان بنا به قول ابن حوقل در صورهالارض و اصطخری در المسالک و الممالک، مردمِ «مُلتان» و «منصوره» به زبان عربی و سِندی، و مردم «مُکران»، به زبان فارسی سخن میگفتند. در اوایل سده چهارم هجری، در سِند شاعری ظهور کرد مشهور به رابعه بنت کعب که اشعار فصیح دلکشی از او در قدیمیترین تذکرهها نقل شده است و میرسانَد که در زمان او، زبان فارسی در سِند رواج داشته است. زبان فارسی درهند حدود یک هزار سال سابقه دارد که درحدود ۶۰ دانشگاه، دانشکده و یا ترکیبی از آنها توسط ۱۷۰ استاد تدریس میشود. درحال حاضر در بیش از ۵۰ دانشگاه هند زبان و ادبیات فارسی تدریس میشود و در چندین دانشگاه این کشور نیز بخش مستقل زبان فارسی وجود دارد. دانشگاههای علیگر، دهلی، جواهر لعل نهرو، جامعه ملی اسلامی، کشمیر، لکهنو، بنارس، پاتنا، بوپال، عثمانیه، بمبئی، گوهاتی، بی آرامبیدکر (مظفرنگر) و مگد، از دانشگاههایی هستند که گروه مستقل فارسی دارند. مراکز تحقیقات زبان فارسی نیز در دانشگاههای علیگر، مولانا آزاد، پاتنا، مالیر کوتلا و احمدآباد، نیز فعالیت دارند. با این وجود هنوز آمار دقیقی از تعداد مراکز آموزش زبان فارسی در هند در دسترس نیست. تاکنون تعداد زیادی دانشجوی زبان فارسی از هند برای شرکت در دورههای دانشافزایی به ایران اعزام شدهاند. محمد اقبال لاهوری یا علامه اقبال (اردو: علامه محمد اقبال) (۱۸ آبان ۱۲۵۶ سیالکوت تا ۱ اردیبهشت ۱۳۱۷ لاهور) شاعر، فیلسوف، سیاستمدار و متفکر مسلمان پاکستانی بود، که اشعار زیادی نیز به زبانهای فارسی و اردو سرودهاست. اقبال نخستین کسی بود که ایدهٔ یک کشور مستقل را برای مسلمانان هند مطرح کرد که در نهایت منجر به ایجاد کشور پاکستان شد. اقبال در این کشور به طور رسمی «شاعر ملی» خوانده میشود. اقبال یکی از نامورترین و سرشناسترین شاعران پارسیگوی غیرایرانی در ایران است که نظیر شاعر بزرگی همانند بیدل دهلوی پذیرش ویژهای در ایران یافتهاست. از کل ۱۲ هزار بیت شعری که توسط اقبال سروده شدهاست ۷ هزار بیت آن فارسی است. شریعتی در جائی وی را ایرانیترین خارجی و شیعهترین سنی خطاب کردهاست. وی آرزو داشت تهران روزی جایگاه ژنو در اروپا را پیدا کند. تز دکترای او با نام سیر حکمت در ایران نخستین اثر وی بود که توسط چهرهٔ مارکسیست ایرانی امیر حسین آریانپور به پارسی برگردانده شد. هرچند که اقبال بیگمان دلبستگی فراوانی به ایران داشتهاست و برخی از ملیگرایان نیز آن را ستودهاند ولی بیشتر گمان میرود که اینان برای همسو کردن خود با دیگران این کار را کردهاند و دلیلهایی که برای ستودن اقبال آوردهاند چندان استوار نیست.