این کتاب نقدی است بر سخنرانی احمد شاملو تحت عنوان «ایران در سده بیستم» که در بهار 1990 در کنفرانس دانشگاه برکلی ایراد شده است. نویسنده در این کتاب و در فصلهایی که به بررسی و نقد سخنان شاملو پرداخته، کوشش بارآوری کرده و توانسته است با تکیه بر منابع تاریخی و پژوهشی و بهکارگیری روش تحقیق، همراه با لحنی جدی و با مراعات طرف مقابل، نمونهای پذیرفتنی از نوشتههایی این چنین ارائه دهد. این کتاب که در شش فصل نوشته شده، دربرگیرنده دو بخش است: فصلهای اول تا پنجم بخش اول کتاب، به نقد و بررسی و پاسخگویی به سخنان شاملو درباره اسطوره، تاریخ، اسطوره ضحاک و فردوسی میپردازد و در فصل ششم آن، که در واقع بخش دوم کتاب است،نویسنده سعی میکند مبانی و خاستگاه چنین سخنانی را در اندیشه شاملو و دیگر روشنفکران نشان دهد.
این مجموعه شامل تمام شاهنامه است که برای راحتی خوانندگان جوان که به تاریخ و تمدن کشور خود علاقه دارند و می خواهند با شاهنامه آشنا شوند، به نثر ساده برگردانده شده و در سه بخش شامل: 1. بخش اساطیر 2. بخش پهلوانی 3. بخش تاریخی تنظیم شده است. بخش اساطیر از پادشاهی کیومرث شروع شده و تا مرگ فریدون ادامه دارد. بخش پهلوانی از پادشاهی منوچهر و ظهور خاندان سام شروع می شود و تا مرگ رستم و فرزندش فرامرز ادامه دارد و بخش تاریخی که با پادشاهی بهمن فرزند اسفندیار شروع شده تا مرگ یزدگرد و تسلط عربها بر ایران ادامه می یابد.
رستم و سهراب یکی از داستانهای غم انگیز شاهنامه است و داستان مرگ سهراب جوان را به تصویر میکشد که بر اثر جنگ با رستم، به دست پدر کشته میشود. سهراب پهلوان افسانهای در شاهنامه است که پدرش رستم و مادرش تهمینه دختر شاه سمنگان است. سهراب با سپاه تورانیان به نبرد ایران آمد و در جنگی تنبهتن با رستم کشته شد، درحالیکه همدیگر را نمیشناختند. تراژدی رستم و سهراب، تراژدی بیخبری است. کتاب حاضر شامل این عناوین است: فصل اول: حماسه ها، ساختار حماسه، خصوصیات عمده شعر حماسی فصل دوم: مختصات شاهنامه، دوره اساطیری، دوره پهلوانی، دوره تاریخی، حماسه سرایی پس از فردوسی فصل سوم: اسطوره چیست؟ حماسه و تراژدی، حماسه ها و اساطیر بابلی و سومری، حماسه گیل گمش، مهابهاراتا (حماسه ای از هند)، رامایانا، هومر و ایلیاد و اودیسه، انه اید (حماسه ای از روم)، دیگر حماسه های اروپایی، اعراب و حماسه فصل چهارم: سه دیدگاه بر حماسه رستم و سهراب، 1.دیدگاه استاد منوچهر مرتضوی، 2.دیدگاه استاد زرین کوب، 3.دیدگاه استاد مینوی، متن داستان رستم و سهراب.
کتاب حاضر، مشتمل بر شعر «افسانه» و همچنین نقد و تفسیر و بررسی ساختار، زبان، موسیقی و عنصر خیال در این شعر است. در این کتاب بیان میشود که رمز بقای «افسانه» این است که از معنویت جان شاعر جوشیده است. «نیما» خود بهخوبی میدانسته، حال و هوایی که در آن «افسانه» سروده شده است، عادی نبوده است و نیز بهآسانی تکرار نمیشده است؛ چراکه در «افسانه» تمام عناصر شعر، اندیشه و وزن و موسیقی با یکدیگر شکل میگیرند و مرزی میان آنها نیست.