از دیباچه بوستان و گلستان چنین برمیآید که سعدی وقتی پس از سالها جهانگردی و سیر در آفاق و انفس، به وطن مألوف خود ـ شیراز ـ برمیگردد، در نشیمن عزلت و کنج فراغت مینشیند و حاصل اندیشهها، آموختهها و تجربیاتش را که از پیش یادداشت کرده یا در خاطر داشته، نظم و نسق میدهد. به فاصله یک سال ابتدا «بوستان» و سپس «گلستان» را مینویسد. تقارت زمان تصنیف این دو کتاب از یکسو و علاقه شیخ به بعضی از نکتهها و شاخصیت برخی اندیشهها و آرمانها موجب آن شده که مقداری از مضامین بوستان موضوعا و گاه با عین عبارت در گلستان هم تکرار شود. این تکرار مضامین در این کتاب بررسی شده است.
چنانچه از متن کتاب گلستان سعدی در باب سوم- در فضیلت قناعت- بر می آید این شاعر و سخنسرای بزرگ علاوه بر سفرهای بسیار که یک دوره طولانی سی ساله را در برمی گیرد سفری نیز به جزیره کیش داشته است اما زمان وقوع و علت این سفر و محل دقیق توقف او در جزیره از گزارس گلستان مستفاد نمی شود. در این کتاب با شواهد و مدارک تاریخی، زمان سفر او به کیش مشخص شده است. چنان که می دانیم جزیره کیش در زمان اتابکان فارس در قلمرو این خاندان بوده و از امنیت و رونق بسیار برخوردار گردیده بود و سعدی به اتکای همین امن و آسایش که در آن عصر در فارس و بنادر حاکم بوده با خیالی راحت و آرام به جزیره کیش سفر کرده است...
بوستان، همتای جاودانهی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومهی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامهی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هممانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قارهی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتبخانهها و سپس در عصر جدید در آموزشگاهها و مدارس عالی و دانشکدهها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که میدهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.
در تعریف «ساقی نامه» نوشتهاند: نوعی شعر مثنوی در بحر متقارب که در آن، شاعر خطاب به ساقی کند و مضامینی در یاد مرگ و بیان بیبفایی حیات دنیوی و پند و اندرز و حکمت و غیره آورد. با اینکه این شعر را به علت ذکر باده و جام با سایر اشعار خمریه مناسبتی است اما دو شرط اینکه مثنوی باشد و در بحر متقارب گفتهاند آن را به نوع خاصی در میان اشعار فارسی قرار میدهد. و نیز روح خاص فلسفی، اخلاقی و عرفانی این نوع منظومهها با مضامین عادی خمریات تفاوتی آشکار دارد. سلمان ساوجی و بعد از وی حافظ نخستین کسانی هستند که منظومه مستقلی از این نوع سرودهاند.
با توجه به آوازه نیک و گسترده سعدی در جهان و بیان نکات اخلاقی و حکمی در آثار سعدی و تکرار این نکات در آثار مختلف او، نویسنده کوشیده است تا ضمن بررسی نکات مهم در بوستان سعدی، به تکرار آن مضامین در سایر آثار سعدی همچون غزلیات، گلستان، قطعات و... بپردازد و اهمیت آن را از جهت زبانی و هنری در آثار سعدی یادآور شود.