کتابخانه مجازی ادبیات

یکی از شیوه‌های ابراز نظر در مورد قدرت و نظام سیاسی در دوره پهلوی دوم، سرودن شعر بود. از آنجایی که اختناق حاکم بر جامعه اجازه اعتراض و اظهارنظر صریح را نمی‌داد، بسیاری از افراد با استفاده از صنایع ادبی، چون کنایه، ایهام و ... در قالب شعر مخالفت خویش را با وضعیت موجود اعلام می‌کردند. از طرف دیگر تعدادی از طرفداران رژیم پهلوی نیز به وسیله شعر به تعریف از این رژیم می‌پرداختند. این کتاب اشعار مخالفین و موافقین رژیم پهلوی را با توجه به مبانی فکری آنها مطرح کرده و مضامین و معانی هرکدام را مورد بحث قرار داده است.

این کتاب دو هدف را دنبال می‌کند؛ استخراج کلمه‌ها و ترکیب‌های تازه و بکر از لابلای اشعار شاعران بزرگ معاصر فارسی که در این بخش نگارنده تلاش کرده حجم بزرگی از خلاقیت‌ها و آفرینش‌های زبانی شاعر را در قالب واژه‌نامه‌ای اختصاصی ارائه کند. هدف دوم آن است که این فرهنگ می‌تواند تا حد زیادی مواد و مصالح لازم را برای بررسی‌های ادبی و زبان‌شناسی در حوزه‌های گوناگون سبک‌شناسی و نقد ادبی درباره شاعر و ادبیات معاصر فراهم آورد. این کتاب فرهنگ اشعار فروغ فرخزاد است که نویسنده کوشیده این دو هدف را در آن دنبال کند.

تذکرهٔ مرآةالخیال یا تذکرهٔ مرآت‌الخیال عنوان کتابی نوشتهٔ شیرعلی‌خانِ لودی، تألیفِ ۱۱۰۲ ه‍.ق/ ۱۶۹۰ میلادی است. این کتاب که جزو آثارِ دانشنامه‌ایِ نسبتاً قدیمی است تذکرهٔ کوچکی است شامل شرح احوال ۱۳۰ نفر از شاعران، به ترتیبِ زمانی از رودکی تا همدمی، که پانزده تن از ایشان زن هستند. در خلال شرح‌حال‌نگاری، چندین رساله در علوم و فنون مختلف نظیر موسیقی، عَروض و قوافی، آرایه‌های ادبی، تعبیر خواب، قیافه‌شناسی، جنّیات، خَمر، عشق، و اقالیم سبعه و عجایب و غرایب عالم گنجانده شده‌است. به‌جز بخش نخست، که مربوط به شعر است، هیچ‌یک ارتباطی با کار تذکره‌نویسی ندارد. چاپ سنگی این اثر به سعی و اهتمام خان‌صاحب میرزا محمد مَلِک‌الکُتّاب شیرازی در سال ۱۲۸۴ خورشیدی انجام شد. تذکرهٔ مرآةالخیال تاکنون چهار بار به چاپ رسیده و سه نوبتِ آن در هندوستان صورت گرفته‌است. تصحیح دیگری از آن توسط حمید حسنی (با همکاری بهروز صفرزاده) در تهران و ازسوی انتشارات روزنه در سال ۱۳۷۷ چاپ شده‌است.

در این مقاله به نقد و بررسی کتاب فارسی قمی نوشته علی‌اشرف صادقی پرداخته شده است.