محمد بن غازی ملطیوی را گرچه نمیتوان در شمار نویسندگان بزرگ فارسی درآورد، ولی از آن بابت که در زمره قدمای پارسیگویان آسیای صغیر است، در تاریخ ادبیات فارسی مقامی خاص دارد. وی از جمله مترسلان و منشیان درباری قرن ششم است که مانند اغلب آنان هوس تزیین متون ساده پیش از خود را در سر داشت. اما این کتاب او حاوی شرح کلماتی است از رسول اکرم (ص) در چهل حدیث و چهل کلمه از خلفا تا سخنان علی بن ابی طالب (ع) و بیست لطیفه از مقالات حکما و بیست مثل از امثال عرب. در مجموع کتابی است در حکمت عملی از اخلاق و سیاست و سلوک سلطنت.
اشعار معروف اثر استاد ضیاالدین سجادی چکیده ای از اشعار حکمی و غنائی و حماسی معروف است که بر زبان و بیان این مرز وبوم ساری و جاری بوده است . سرایندگان آنها عموما از شاعران مطرح زبان فارسی نبوده ولی اشعار زیبا گفته اند. دکتر سجادی با ارائه این مجموعه و ماخذ و حکایات آنها مجموعه زیبا و خواندنی از طنز و نطنز ! به دست داده است. این کتاب در سال ۱۳۷۴ از سوی نشر پاژنگ به چاپ رسیده است .
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
این کتاب حاوی شرح کلماتی است رسیده از رسول اکرم (ص) در چهل حدیث و چهل کلمه از خلفا تا سخنان علی ابن ابیطالب (ع) و بیست لطیفه از مقالات حکما و بیست مثل از امثال عرب. در مجموع این کتاب، مجموعهای است در حکمت عملی از اخلاق و سیاست و سلوک سلطنت. مؤلف این کتاب، محمد بن غازی ملطیوی از وزرا و کتّاب شاهان سلجوقی در آسیای صغیر است. او این کتاب را به دستور ابوالمظفر عزالدین کیکاوس اول پسر کیخسرو اول ترتیب داده و از محتوای آن برمیآید که نگارش آن یک سال طول کشیده است (609 ـ 610). مؤلف ابتدا متن عربی اخبار و کلمات و امثال را به ترتیب شماره داده و معنی اجمالی آن را گاهی به صورت حاصل معنی ذکر میکند؛ سپس با شرح تفصیلی همچون دلیلی برای شاه وقت در طریق جهانداری پندهای گرانبها میدهد، بعد با آوردن حکایتی که غالباً خودپرداخته به نظر میرسد، برای تأکید در بیان مطلب میخواسته کمک بگیرد، بیان خود را با دو بیت شعر به صورت قطعه پایان میبخشد.