کتابخانه مجازی ادبیات

عظیم‌ترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگ‌ترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضل‌الله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازان‌خان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.

فارابی، فیلسوف بزرگ و متفکّر کم نظیر، در دانش الهی و دانش کشورداری دو کتاب بی مانند دارد: یکی سیاست مدنیّه (همین کتاب) و دیگری سیرت فاضله. وی در این دو اثر، و نیز در کتاب فصول المنتزعه، مسائل مهمی از دانش الهی و چگونگی نظام جواهر جسمانی و پیوستگی و پدید آمدن آن‌ها نیز جایگاه‌های انسان و نیروهای او را مشخص کرده است. فارابی بحث وحی را از بحث فلسفه جدا ساخته و همه گونه کشورداری و گرد هم آمدن فاضله و غیر فاضله را تشریح کرده است. مترجم فاضل ضمن به دست دادن ترجمه‌ای روان به فارسی امروز از این کتاب در پایان هر فصل شرح و تفسیر روشنگری آورده است. کتاب دارای دو گفتار است. گفتار اول در نمایاندن گونه‌های هستی و جایگاه‌های آنان در سیزده، فصل و گفتار دوم در گونه‌های سیاست کشورداری در دوازده فصل.

سیاست‌نامه که از منشآت جاویدان و فناناپذیر قرن پنجم هجری است، اثر ارزشمند قوام‌الدین ابوعلی حسن بن اسحق ملقب به نظام‌الملک، اتابک با اقتدار الپ‌ارسلان و جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی و تاریخ سیر اندیشه‌های سیاسی، اجتماعی و اخلاقی آن زمان است. خواجه نام‌آور که دشمن سرسخت و کینه‌توز ملاحده بود، در این جاویدان‌نامه سعی کرده است رویدادهای عبرت‌آموز جهان اسلام و ایران باستان، همچنین شرح نهضت‌های فراگیر تحولات آن روزگار «خرم‌دینان ـ مانویان ـ مزدکیان ـ قرمطیان و باطنیان» را با نثری شیوا و روان به رشته تحریر درآورد.

سیرالملوک یا سیاست نامه کتابی است مشتمل بر مسائل حکومتی، سیاسی و اجتماعی دوره سلجوقیان و یکی از متن‌های مهم تاریخی و از آثار زیبای نثر فارسی. سیرالملوک در نوع خود کتاب ممتازی است و عباس اقبال آن را در میان کتاب‌های فارسی کم‌نظیر می‌شمارد. موضوع کتاب سیاست کشورداری و سازمان اداری و آداب و رسوم ایران در دوره سلجوقیان است که با بیانی دلنشین همراه با داستانهای آموزنده و حکایات لطیف به تحریر درآمده است.