کتابخانه مجازی ادبیات

از موضوعات مهم قرآن که نسبتا بخش عمده اى از آن را در بر مى گیرد موضوع «قصص» در آیات شریف الهى است که پیرامون زندگى رسولان و پیامبران و امت هاى آنان سخن مى گوید و بعضا زندگى فرد و یا افراد محدودى را نیز مطرح مى کند. اگر بخواهیم قرآن را به سه بخش تقسیم کنیم دو بخش نخست آن را «عقاید و معارف» و «قوانین و احکام» و بخش سوم آن را داستان هاى قرآن تشکیل مى دهد، و مى بینیم قصص قرآن در هر دو بخش سابق حضور دارد زیرا درگیرى و کشمکش هاى پیامبران با امت ها و اقوام خویش درباره معارف و احکام بوده است در این صورت از قصص به عنوان ابزار هدایت بهره گیرى شده و در خدمت عقاید و قوانین اخلاقى قرار گرفته است. یکى از ویژگى هاى قصص قرآن بیان اهداف آنهاست. انبیاى الهى، پاک‏ترین، آگاه‏ ترین و امین ‏ترینِ افراد براى هدایت انسان بوده‏اند، از همین‏رو خداوند متعال آنان را برانگیخت و با عنایت ‏هاى خویش همراه نمود تا با دلیل و برهان، مردم را از شرک به یگانه ‏پرستى و از نادانى به معرفت و آگاهى سوق دهد و حیات طیبه را براى آنان به ارمغان آورد. زندگانىِ برگزیدگانِ حق، از تولد تا وفات، به ویژه در دورانِ ابلاغِ رسالت، با حوادث گوناگون و شگفت‏ انگیز و نیز ناملایمات فراوانى همراه بوده است، ولى سرانجام کامیاب گشتند و پیام ‏هاى خداوند متعال را به مردم رساندند. مطالعه‏ این داستان‏هاى واقعى و اعجاب‏ آور براى هر خواننده‏اى درس ‏آموز و عبرت‏ انگیز است.در این کتاب، تاریخ انبیا با استفاده از منابع معتبر و به دور از خیال ‏پردازى و افسانه ‏سازى با قلمى شیوا نوشته شده است. قرآن کریم سرشار از قصص و گزارش‌های تاریخی مربوط به امّت‌های پیشین و پیامبران آنان با هدف انتقال معارف وحیانی و هدایت انسان است. با این حال، در قرآن مستقیماً اشاره‌ای به تاریخ و تاریخ‌نگاری نشده است و خود این کتاب مبتنی بر تاریخ‌نگاری نیست. داستان حضرت سلیمان به دلیل گستردگی و تنوّع ماجراها، تأثیرات گوناگون و متفاوتی در متون ادب فارسی گذاشته است که آن را از داستان دیگر پیامبران ممتاز می­کند. با وجود قدمت روایت این داستان در منابع آیین یهود، قرآن کریم، بهترین و نخستین منبع شاعران و عارفان برای استفاده بوده است. موضوعاتی مانند عدالت سلیمان، منطق الطّیر دانستن او، تسلّط بر دیوان و...از جمله روایات قرآنی داستان سلیمان است؛ ولی با این وجود ادیبان فارسی از روایت تفاسیر و کتب قصص انبیاء در مورد سلیمان (ع) که پُر از اسرائیلیات است، بـه دلیل شهرت و جذّابیّت این داستان­ ها تاثیر پذیرفته­ اند، برای نمونه؛ موضوع انگشتری سلیمان که مضمون­ های زیبایی از آن در ادبیّات فارسی، خصوصاَ متون عرفانی، خلق شده است.

بخش نخستین کار نویسنده این سطور بررسی سبک سخن سورآبادی از خلال قصه ها و ترجمه ها بود، و ازین حیث زبان قصه ها بیشتر درخور توجه می نمود، چرا که زبان ترجمه عموما به لحاظ تقیّد بسیار گزارشگران کلام خدا در روزگاران گذشته بر این که سخنی به خطا گفته نیاید و کلمه ای به نادرست ترجمه نشود بسا که از شیوه زبان قرآن متاثر می شد و از هنجار زبان پارسی دور می گشت. اما زبان قصه از این تقیّد و تعهّد به دور است و روح زبان گوینده در آن بیشتر نمودار. با این حال، نویسنده ترجمه های قرآن را نیز درین بررسی از نظر دور نداشت و هر نکته ای را که قابل بحث و بررسی می یافت و نتیجه ای به گمان او از آن به دست می آمد یادداشت می نمود. حاصل این همه، خصوصیات زبانی ابوبکر عتیق را در دو بخش جداگانه زبان قصه ها و زبان ترجمه ها زیرعنوان یگانه "شیوه گفتار" مصنف درین کتاب فراهم آورد. بخش بعدی، بررسی مسائل لغوی قصه های کتاب بود. این کتاب ازین نظرگاه بس سودمند و قابل اعتنا است. گنجینه ای است که بسیاری از مفردات و ترکیبات سره و زیبای فارسی را در آن می توان دید. از این رو نگارنده تلاش کرد که تا می تواند همه آن مروارید های نفیس و گرانبها را از ژرفای کتاب برآورد و در مواردی که گاه ذکر مثال هایی از دیگر کتاب های استوار نظم و نثر کهن پارسی دربایست می نمود به ایراد نمونه ای از آن ها بپردازد، تا هم معانی آن کلمات را با آن شواهد روشن تر نماید و هم برای مقایسه کاربرد آن واژگان در کتاب سورآبادی و آثار دیگر استادان زبان فارسی زمینه ای فراهم آورده باشد. آخرین بخش کتاب شامل دو فصل است: فصل اول این بخش راجع به برابرهای قرآنی واژه های فارسی است و بخش دوم آن، معادل های فارسی واژه های قرآن است.

مصنف این مجموعه رسائل یعنی افضل‌الدین کاشانی از آنها بوده است که کمال آدمی را در زندگانی عقلانی و روحانی می‌دانند و زندگانی طبیعی و حسی او را هیچ می‌شمارند. مرقی کاشانی مشهور به باباافضل عالمی حکیم و عارفی شاعر و دبیری فصیح بوده است که عهده عمر خود را در قرن ششم هجری گذرانده است و در اوایل قرن هفتم هجری درگذشته است. مجموعه رسائل و مکاتیب و تقریرات و اشعار باباافضل به واسطه فصاحت و شیرینی و ذوق و حال مخصوصی که دارد، همواره مطلوب خواص بوده است.

می توان به طور کلی به حسب مطلب آثار شیخ را به چهار گروه تقسیم کرد: کتب و رسائل فلسفی، کتب دینی، رسائل طبیعی و ریاضی و جهان‌شناختی، و بالاخره رسائل تمثیلی و عرفانی. البته این تقسیم‌بندی مطلق نیست، بلکه بسیاری از کتب شیخ شامل چند موضوع است و نمی‌توان آنان را به یک گروه محدود کرد. گرچه بسیاری از نوشته‌های شیخ الرئیس مانند کتاب الانصاف در بیست مجلد درباره محاکمه بین فلسفه مشرقی و مغربی و لسان العرب در ده مجلد به کلی از بین رفته است، بیش از 250 کتاب و رساله و نامه از او در دست است. این فهرست که توسط زنده‌یاد دکتر یحیی مهدوی از نوشته‌های ابن سینا تهیه شده است، هنوز هم کامل‌ترین فهرستی است که از مصنفات ابن سینا نگاشته شده است.