اسرارالتوحید یااسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید كتابی عرفانی و به فارسی در سخنان و زندگینامه شیخ ابوسعید ابوالخیر (375 ـ 440 ق)، عارف و شاعر نامدار ایرانی است. یكی از نوادگان شیخ به نام محمد بن منور میهَنی در اواخر سده 6 ق این كتاب را به نام غیاثالدین محمد بن سام غوری (د 599 ق) تألیف نمود. این کتاب در سه باب راجع به احوالات و سخنان او در آغاز و میانه و آخر عمر نوشته شده است. مؤلف آنچه را كه تا روزگار خویش از شیخ و عرفای خاندان و نیز مریدان و خویشان شیخ ابوسعید دربارة وی شنیده بود، گرد آورده و آن را با آگاهیهایی كه پیشتر جمالالدین ابوروح لطفالله میهنی ـ پسر عم شیخ ـ در تألیف حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر به دست داده بود، به هم پیوست. این کتاب قدیمترین تألیف در زندگانی اولیا و از مآخذ اصلی عطار در «تذكرةالاولیا» و جامی در «نفحات الانس» به شمار میرود. میتوان به دلیل جملهبندی آن ـ كه به زبان محاوره زمان خود توأم با فصاحت و بلاغت است ـ از حیث كهنگی سبک بر بسیاری از آثار مهم دورههای سامانی و غزنوی رجحان داد.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
کتاب اسرار التوحید از شاهکارهای نثر فارسی است که در طول تاریخ ادبیات فارسی، بینظیر و بیبدیل است. این کتاب به لحاظ ارزش هنری و مهارت نویسنده در شیوههای گوناگون بیان و شیوه داستانپردازی و انتخاب کلمات، در صدر میراث ادبی زبان فارسی قرار دارد. این کتاب زندگینامه عارف بزرگ ابوسعید بن ابی الخیر میهنی است که در تاریخ عرفان ایرانی والاترین پایگاه را داراست؛ اما این کتاب تنها زندگینامه بوسعید نیست، بلکه یکی از برجستهترین منابع تاریخ عرفان و یکی از مهمترین اسناد تاریخ اجتماعی این سرزمین نیز به شمار میرود. در ادامه کتاب نیز «رساله حورائیه» تألیف عبدالله بن المحمود الشاشی معروف به خواجه احرار آورده شده است.