نویسنده این کتاب «ضیاءالدین نخشبی» از عرفا و ادبای قرن هشتم هجری است. او در اواخر قرن هفتم در شهر «نخشب» یکی از شهرهای قدیمی ایران در ماوراءالنهر به دنیا آمد؛ در جوانی عازم هندوستان شد و به یکی از طریقههای صوفیه، یعنی سلسله «چشتیه» که در آن روزگار مهمترین طریقه عرفانی هند بود پیوست. «طوطینامه» از مجموعههای معروف داستانهای مختلف به زبان فارسی است که روایتهای گوناگونی از آن با نامهای «چهل طوطی» و «جواهر الاسمار» در دست است. این مجموعه اصل هندی دارد و به زبان سانسکریت، «شوکه سیتتی» یا «هفتاد داستان طوطی» نامیده میشود. این کتاب که در سال 1342 به دو زبان انگلیسی و فارسی در کتابخانه اسدی تهران منتشر شده است.
موضوعاتی که در این کتاب درباره انها گفتگو شده است تماما به استناد آیات قرآن و اخبار و احادیث است. قسمت اول راجع به اخلاقیات است. چون راستگویی و فروتنی و رازداری و مهمان نوازی و کمک به مومنین و توکل به خدا و غناء نفس و رضا و تسلیم و صبر و یقین و مذمت دروغگویی و غیبت و بهتان و تکبر و زنا و حسد و نظیر آن. قسمت دوم مجازات کیفری و اجرای عدالت از طرف دادگاه عادلانه مستقر در این دنیا و کیفر اعمال اشخاص متخلف و تنبیه و تنبه دیگران است. مولف سعی نموده به زبانی ساده و انشائی روان حکایات اخلاقی را بر صفحه کتاب آورد. حکایات منقول شامل یک دنیا خلوص، اخلاق، تنبه، تنبیه، عبرت، پند، نصیحت و اندرز است و خواننده را بیش از پیش به برابری و برادری و رافت و مهربانی و مبانی دینی و اخلاقی و ذات واجب الوجود و جهان هستی و مکافات عمل واقف و معتقد می نماید...
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
خواجه ضیاءالدین نخشبی متخلص به نخشبی یا ضیاء نخشبی از نویسندگان و شعرای معروف قرن هشتم است که از او آثار نسبتاً زیادی در دست است. وی اصلا از مردم نخشب یا نسف (نزدیک سمرقند) بود و از آنجا در روزگار جوانی به هندوستان رفت و در شهر بداؤن سکنی گزید و به سال 751 درگذشت. «افسانه گلریز» کتابی است در سرگذشت معصوم شاه و دختری به نوشابه که از جمله کتب بسیار معروف ضیاء نخشبی شمرده میشود و به نثری آراسته به اشعار و احادیث و اخبار نگارش یافته و طبعی از آن با مقدمه انگلیسی به سال 1913 در کلکته انجام گرفته است. این کتاب در واقع چاپ عکسی از همان چاپ کلکته است.
یکی از مهمترین و معروفترین آثار ضیاءالدین نخشبی کتاب «سلک السلوک» است. این کتاب از قدیم الایام میان عرفای هند مشهور بوده است. این کتاب دارای یک مقدمه و 151 سلک است. چنانکه خود مؤلف هم در مقدمه بدان اشاره دارد، در تألیف کتاب چندان مقید در ترتیب فصول و ابواب نبوده است، بدان معنی که چند سلک اولیه را به اصطلاحات عرفانی و سپس چند سلک به مسائل اخلاقی اختصاص داده است؛ ولی در میان سلکهای اخلاقی گاهی سلکهایی آمده که از اصطلاحات صوفیانه بحث میکند. سلکهای اواخر کتاب به شرح حال و کلمات چند تن از مشایخ صوفیه تخصیص یافته و سرانجام آخرین سلک کتاب در مورد اولیاء و اقطاب و برگزیدگان است. افزون بر این گاهی مؤلف یک سلک را به چند موضوع اختصاص داده است و در یک سلک شرح سه تا چهار موضوع عرفانی را گنجانیده است.