ابن یمین دریافتها و دانستهها نظری، علمی، عقلی و احساسیاش را از رفتارهای باید و نباید مردم در قالب پند و اندرز به زبان شعر بیان کرده است. حتی روزگاری که به کنج عزلت میرود و در مولدش فرومد به دهقانی مشغول میشود، باز از توصیه و نصیحت دست برنمیدارد و از گفتن باز نمیماند. این کتاب کلیات دیوان این یمین است که با مقدمه مفصل نگارنده در باب احوال و آثار ابن یمین، همچنین بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر و مختصات شعر او به طبع رسیده است. نویسنده در مقدمه کوشیده تا چهره مردمی ابن یمین را بر اساس شعر او نمایان کند.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
رستم و اسفندیار برجستهترین، نیکترین و مهمترین پهلوانان شاهنامهاند؛ از اینرو برخورد این دو یل از وزن و حساسیت خاصی برخوردار است. اسفندیار شاهزادهای جوان است، با چشم به تختی که شایستگی آن را دارد. او برخلاف گشتاسب، نه یک موجود آزمند و متزلزل و فریبکار، بلکه دلاور شکستناپذیر و مقدسی اس تکه برای نیکترین دینها و اندیشهها شمشیر زده است. رستم در مقابل او، پهلوان قرون و ابرمردی است که تبلور تکاپو و رنج مردانه یک تبار است. در این کتاب افزون بر مقدمه، سه مقاله پیرامون رستم و اسفندیار و همچنین متن آن از روی نسخه شاهنامه چاپ مسکو آمده است.
از آنجا که فرهنگ در پویه تاریخ شکل میگیرد، در ابتدای کار نظری گذرا بر شاهرود و پویه تاریخ افکنده شده است. در این دیدگاه سفرهای گوناگون، کتب تاریخی، شواهد باستانشناسی و سایر اسناد به کمک مؤلف آمده است. آثار تاریخی نیز در این راستا بیتأثیر نبوده و از گذر آنها نظری بر جغرافیای شاهرود انداخته شده است. سپس گام به قلمرو اصلی کتاب گذاشته شده و از ادبیات شفاهی شروع شده و با ذکر چند نمونه از افسانههای شاهرود، به دنیای مثلها وارد شده است. در این کتاب در ابتدای هر فصل مقدمهای تحقیقی برای اطلاع بیشتر خواننده آورده شده است.