این کتابچه، متن سخنرانی استاد ادیب طوسی استاد دانشگاه است که در تاریخ 25 بهمن ماه 1333 در تالار دانشکده ادبیات تبریز ایراد شده است. موضوع این سخنرانی بومیان قدیم ایران است. منابع در اینباره از دو نوع تجاوز نمیکند: اول مطالب و اطلاعاتی که جستهجسته در خلال تاریخ گذشتگان راجع به بومیان از منبع تواریخ قدیم یا اسناد و مدارک اکتشافی جدید به دست آمده و بسیار مجمل است. دوم استدراکاتی که از افسانههای تاریخی ایران یعنی شاهنامه فردوسی به دست میآید و البته جای شبهه نیست که این افسانهها حاوی حقایقی نیز میباشد و نویسنده کوشیده آن حقایق را از خلال افسانهها بیرون کشیده و در این کتابچه آورده است.
بسیاری از افسانههای اساطیری مضامین اندیشمندانه و دارد و بسیاری دیگر حاوی خاطرههای ساده و خیالپردازانه مردم عادی دورانهای بسیار کهن است که با وجود شکل و شمایل افسانهای، واقعاً ریشهای تاریخی دارد که بعدها مطابق سلیقه، خواست و تصورات راویان شاخ و برگ افسانهای یافته است. با این همه داستانهای اساطیری حاکی از طرز تفکر و نحوه زندگی مادی و معنوی راویان آن است. در این کتاب داستانهای جاودانهای که از اساطیر یونانی، رومی و مردم سرزمینهای شمال اروپا گردآوری شده است، دیرزمانه خمیرمایه ادبیات سراسر قاره اروپا بوده است. در این کتاب درباره بسیاری از خاندانهای شهریاری مطالبی آمده که زندگی طوفانی و سراسر ماجرای آنها مضمون نمایشنامههای بزرگ و مشهوری شده است؛ از جمله خانوادههایی چون آگاممنون، اودویپوس اندوهگین، آنتیگونه قهرمان و .... .
کتاب هزارویکشب یا الف لیلة و لیلة که اغلب مردم آن را به اختصار الف لیل مینامند و به همین نام میشناسند، یکی از کتابهایی است که در طومار آثار فکری و قلمی بشر به عنوان شاهکار به ثبت رسیده و گرچه بیشتر دارای صبغه ایرانی و اصلا زاده افکار دانایان این سرزمین است ولی امروز در شمار کتابهای معدودی است که مجموع آنها ادبیات جهانی را شکل میدهد. این کتاب که امروز در شمار معروفترین کتابهای فارسی است، ترجمهای است که از سال 1260 هجری به امر بهمن میرزا پسر عباس میرزا نایبالسلطنه به وسیله ادیب معروف عصر عبداللطیف طسوجی تبریزی در مدتی قریب به چهار سال به جامی زیبای زبان شیواری فارسی آراسته شده و اشعار فارسی آن به وسیله افصح الشعرا سروش اصفهانی به جای اشعار عربی که در اصل کتاب الف لیلة و لیلة عربی بود، انشاء یا انتخاب و در متن کتاب گنجانیده شده است.