این کتاب تألیف مورخ و منشى عهد سلجوقيان روم محمود بن محمد آقسرائی، كه در اوايل قرن هشتم هجرى درباره اوضاع تاريخها و تاريخ اسلام از هجرت پيامبر تا سلجوقيان، مغول و پادشاهان روم نوشته است. نویسنده كتاب را به چهار اصل تقسيم كرده است تا در آن درباره وضع تواريخ و کیفیت فايده آن و تاريخ اسلام از هجرت پيامبر اسلام تا برافتادن عباسيان، فرمانروايى سلجوقيان، خاقانهاى مغول، پادشاهان روم، اميران و صاحب منصبان روزگار ايشان و رويدادهایى كه در دوره ملازمت مشاغل ديوانى آنها بوده است، سخن گويد.
لاهیجان امروزه یکی از شهرستانهای استان گیلان است، اما بنا بر پیشینۀ تاریخیاش، روزگاری بر شهرها و آبادیهای شرق گیلان و غرب مازندران، نقش مرکزیت داشت و قریب به اتفاق این مناطق بخشی از لاهیجانِ تاریخی محسوب می-شدند. مرکزیت این شهر به¬ویژه از زمان خاناحمد گیلانی و حضور شاعران و هنرمندان نامی در دربار او، دست¬کم از عصر صفوی، این شهر را زبانزد عام و خاص کرده است. تا جایی که برای پی بردن به بُعد علمی و ادبی آن، لازم است که پروندۀ بزرگانی چون سلًار دیلمی، مهیاردیلمی، یحیی دیلمی، شیخ زاهد لاهیجی، عبدالرزاق فیاض، حزین لاهیجی و... به دقت مطالعه شود. کتاب حاضر، پيرامون پيشينه تاريخي و فرهنگي لاهيجان و معرفي برخي از مهمترين بزرگان آن ديار و مشتمل بر سه بخش عمده است: بخش اول: در بيان تاريخ و جغرافياي عام لاهيجان، که آميزهاي است از ديلمان و گيلان. بخش دوم: در بيان تاريخ و جغرافياي خاص لاهيجان، بخش سوم: در تذکره علماء و شخصيتهايي که به نحوي با اين منطقه در ارتباط بودند.
اسپاروی به تصور اینکه یکی از شاگردان مستعدش ممکن است روزی به مقام های عالی سیاسی در ایران دست باید از همان ابتدا به پرورش استعداد او در راستای منافع کشور خود میپردازد و سعی میکند به او بقبولاند که خیر و صلاح جهان به خیر و سعادت نژاد آنگلو ساکسن بستگی دارد. مؤلف از رسم “مداخل” در ایران، این عرف ناشایست عصر بی خبری به وضوح و اجمال سخن میگوید و زنجیره آن را از شاه تا رعیت بازگو میکند و وضع فروش مشاغل مهم دولتی را یکی از عوامل خرابی ملک و ملت میشمارد. اسپاروی از مشهوراتی که دیگر سیاحان شرح دادهاند، دوری گزیده و آنچه بیان نموده تا حد زیاد بدیع و تازه است. او تنها به شرح وقایع بسنده نمیکند بلکه با ایجاز پر معنی به تحلیل رویدادها میپردازد و برخلاف بعضی از سیاحان به تحسین شیوه زندگی و مشی زن ایرانی میپردازد و او را محور زندگی خانواده میداند که تنها امید و آرزوی خود را در خوشبختی خانوادهاش جستجو میکند. نقش چادر را در زندگی اجتماعی زن ایرانی واجد اهمیت بسیار دانسته و آن را ته بند اسارت، بلکه نشان آزادی و مجوزی برای ورود او و شرکت او در فعالیتهای اجتماعی میشمارد و به ذکر مثالهای چندی از شرکت زنان در اعتراض های اجتماعی میپردازد و از این طریق به تحسین زیبایی طبیعی فوق العاده زن ایرانی مینشیند.
تاریخ سلاجقه، یا مسامره الاخبار و مسایره الاخیار تالیف خواجه کریم الدین محمود بن محمد آقسرائی مورخ و منشی عهد سلجوقیان روم، که در اوایل قرن هشتم هجری درباره اوضاع تاریخها و تاریخ اسلام از هجرت پیامبر تا سلجوقیان، مغول و پادشاهان روم نوشته است. کتاب به چهار اصل تقسیم شده است تا در آن درباره وضع تواریخ و کیفیت فایده آن و تاریخ اسلام از هجرت پیامبر اسلام تا برافتادن عباسیان، فرمانروایی سلجوقیان، خاقانهای مغول، پادشاهان روم، امیران و صاحب منصبان روزگار ایشان و رویدادهایی که در دوره ملازمت مشاغل دیوانی آنها بوده است، سخن گوید.