کتاب «نفحات الانس» تألیف مولانا عبدالرحمن بن احمد جامی یکی از مهمترین کتب ادبی و حکمی و عرفانی است که در قرن نهم هـ.ق در شرح حال متجاوز از ششصد تن از علماء و فضلاء و مشایخ صوفیه تدوین گشته و به واسطه شهرتی که در میان ارباب دانش و عرفان داراست، از تعریف و توصیف بینیاز است. اصل این کتاب به زبان تازی است که توسط محمد بن حسین سلمی نیشابوری تألیف یافته و موسوم به کتاب «طبقات الصوفیه» است و بعد خواجه عبدالله انصاری مطالب آن کتاب را به زبان عروی تقریر فرموده و سپس بر حسب خواهش امیرعلیشیر نوایی آن مطالب را به فارسی ادبی و شیرینی درآورده و با اضافه کرده احوال مشایخ تا زمان خودش آن را تکمیل نموده است. این کتاب از جمله آثار گرانقدر و باارزش درباره تصوف و بزرگان این طریقت است و غالباً توسط نویسندگان شرقی و غربی از آن نقل میشود.
در دوران پیروزی انقلاب اسلامی ایران این توفیق را یافته ایم که شهرداران و مسئولان خدمات به مردم، در کلیه سطوح لشکری و کشوری فراتر از وظایف عادی خود، گامهایی در راه اعتلای فرهنگ و اندیشه جامعه بر می دارند و با تلاشهای مناسب علمی و هنری، ایران را در جهان و در مقابل تاریخ سرافراز می کنند. امروز شایسته آن است که در روند تفکرات اسلامی و انقلابی ایران انسانهای لایق و برجسته تاریخ این مرز و بوم را به نسل خودمان و به جهانیان بشناسانیم و با برگزاری یادبودها و نوشتن مقاله و تهیه فیلمها بدین وسیله توطئه های امپریالیسم را در رابطه با محو فرهنگ جهان سوم خنثی نماییم؛ این خود انقلابی است در مسیر انقلاب اسلامی ایران......موضوع کتاب حاضر رجال اصفهان در علم و عرفان و ادب و هنر است که شامل رجال فقه و حدیث و تفسیر، رجال حکمت و فلسفه و عرفان و تصوف است و توسط سیدمحمدباقر کتابی تالیف شده است.
کتاب حاضر تالیف امیرکمال الدین حسین بن مولانا شهاب الدین اسمعیل طبسی گازرگاهی هروی از عارفان و صوفیان و شاعران درجه دوم قرن نهم هجری قمری است که به غلط تالیف آن را به سلطان حسین بایقرا فرمانروای هنرپرور تیموری نسبت داده اند، الا اینکه یا مولف در تالیف آن سفارش و سلیقه خاص سلطان حسین را مدّنظر داشته و آن را به نام وی پرداخته و یا اینکه دیگران تالیف آن را به خطا به سلطان حسین نسبت داده اند. مجالس العشاق را نمی توان از جهت تاریخ مورد بررسی قرار داد و بر آن ارزش و اعتباری قائل شد تنها وجهی که می شود بر آن داد این است که نویسنده سعی کرده ضمن سود بردن از شایعات سائره در باب آثار ادبی ادبا و شعرا، چاشنی زیباشناختی را بر آن بیفزاید، لذا مجالس العشاق نوعی تفسیر ادبی است، و چون از منظر فلسفی – زیباشناختی به مسئله عشق می نگرد، عجیب نیست که پا از محدوده شریعت مرسوم فراتر بگذارد و در نتیجه حتی بعضی پیغمبران و معصومین را هم جزء قهرمانان داستان خود قرار بدهد...
مولانا عبدالرحمن جامی از شعرای تأثیرگذار در ادبیات فارسی است که تأثیرش در حوزه خوشنویسی و نگارگری نیز دیده میشود. این کتاب یکی از ترجیعبندهای وی را دربر دارد که در دیوان او نیز آمده است. این ترجیعبند هفت بند دارد و ترجیع آن چنین است: «بنشینم و با غم تو سازم ***** پنهان ز تو با تو عشق بازم». این نسخه شاهانه به دست محمد زمان تبریزی به تاریخ 998 قمری کتابت شده است. تمامی صفحات متن، مرصع و مذهب است و با تصاویر گل و بوته و اشکالی از پرندگان و حیوانات تشعیر و تزئین شده است. صفحه نخست دارای کتیبهای به سبک هنر صفوی است که دارای سرکتیبه، تاج و شرفههای لاجورد است و در متن آن چیزی ثبت نشده است.
مثنوی «سلامان و ابسال» از منظومه «هفت اورنگ» جامی، بیان رمزگونهای از مراتب سیروسلوک و کمال نفس انسان و نیز حاوی حکایات و تمثیلات ارزندهای است که به تأثیر و جذابیت کلام جامی افزوده و نمایانگر ذهن خلاق و قریحه و ابتکار وی است. این حکایت کوتاه در عین حال که چون حلقههای زنجیر به هم پیوسته و در مسیر کلی داستان قرار دارد، هر یک به تنهایی و جداگانه میتواند به عنوان تمثیل اخلاقی یا عرفانی مورد استفاده قرار گیرد و این از امتیازات چشمگیر این مثنوی است.