کتابخانه مجازی ادبیات

تُحْفَةُ الْعِراقَیْن، نخستین سفرنامه منظوم فارسی، سروده خاقانی شروانی شاعر سده ششم قمری می‌باشد. تحفة العراقین که در قالب مثنوی و در شش مقاله سروده شده، شرح دو سفر خاقانی، یکی به عراق عجم و دیگری به حجاز، به قصد حج است. این موضوع با حواشی شاعرانه فراوان از جمله مناجات‌ها و مدح شخصیت‌های سیاسی و علمی و نیز شرحی مختصر از زندگی خصوصی خاقانی همراه است. تحفة العراقین که خاقانی آن را تحفة الخواطر و زبدة الضمائر نیز می‌نامد، در قالب مثنوی و در بحر هزج مسدّس اخرب مقبوض سروده شده، و شامل بیش از۱۰۰‘ ۳ بیت است. این مثنوی بیانگر مشاهدات سراینده در سفر به مکه، از مسیر عراق عجم و عراق عرب است و شاعر ضمن آن به شرح دیدار خود با بزرگان شهرهای مختلف و ذکر برخی رسوم و عادات مردمان هر دیار پرداخته است. کتاب مشتمل است بر یک مقدمه منثور، ۷ مقاله، و یک خاتمه منظوم. مقالات کتاب به ‌ترتیب عبارت‌اند از «عرائس الفکر و مجالس الذکر»، «معراج العقول و منهاج الفحول»، «سبحة الاوتاد»، «سواد الاوراد و خزانة الاوتاد»، «موارد الاوراد و فرائد الافراد»، «هدی المهتدی الی الهادی» و «فی وصف الشّام والموصل».

سیف‌ اسفرنگ (مولانا سیف‌الدین الأعرج احمد بن محمد اسفرنگی)، شاعر قصیده‌سرای قرن هفتم هجری است نام او احمد و نام پدرش محمد است است. لقب او را «سیف‌الدین» و به سبب لنگی پا «الأعرج» هم گفته‌اند که شاعر خود بارها بدان اشاره کرده است. نظر تذکره‌نویسان دربارۀ شعر سیف اسفرنگ متفاوت است، دولتشاه او را «أملح الشعراء» و «اکمل الفضلاء» دانسته و به مرتبۀ عالی او در شعر اذعان کرده و آورده است که علما و فضلا «سخن او را بر سخن اثیرالدین اَخسَیکتی ترجیح تمام دادندی».آذر بیگدلی شعر او را دارای بحور غریبه و الفاظ مغلقه دانسته، به نظر سراج‌الدین آرزو شعر سیف، هر چند استحکام و انسجام شعر خاقانی را ندارد، صاف‌تر و روان‌تر از خاقانی است. رضاقلی‌خان هدایت می‌گوید: «طرزی اوسط دارد» بسیاری از اهل کمال، برخی از ابیات او را شاه‌بیت دانسته و در تذکره ستوده‌اند. تنها اثر برجای مانده از سیف اسفرنگ، تا به حال دیوان اشعار اوست که شامل قصاید (209 قصیده)، غزلیات (98 غزل)، ترجیعات (1 ترجیع‌بند و 14 ترکیب‌بند)، قطعات (166 قطعه) و رباعیات (235 رباعی) و جمعاً 11845(یازده‌هزار و هشتصد و چهل‌وپنج) بیت است و به برآورد دولتشاه سمرقندی که تعداد ابیات او را دوازده‌هزار بیت دانسته، نزدیک است.

جلد اول کتاب مشتمل بر پنج گفتار است که هر گفتار نیز به طور معمول مشتمل بر فصول و بخش‌های متعددی است. از گفتار ششم تا دهم در جلد دوم و از گفتار یازدهم تا پانزدهم نیز در جلد سوم آمده است. در جلد اول جغرافیای اردبیل و تاریخچه آن تا زمان مشروطیت بررسی شده است. جلد دوم با گفتاری در رابطه با بررسی تاریخی حوادث و اتفاقات این شهر در زمان پهلوی آغاز شده است. گفتارهای بعد به زبان و مذهب و آداب و رسوم و نیز ابنیه و آثار تاریخی آن اختصاص یفته است. در گفتار آخر نیز نقدهای بزرگان درباره کتاب آورده شده است. در جلد سوم اولین گفتار به تاریخ اردبیل از شهریور 1320 تا انقلاب اسلامی اختصاص دارد. مباحثی مانند اقتصاد، بازرگانی، پزشکب و .... از دیگر مطالب این مجلد است. در بخش فرهنگ و معارف به تعلیم و تربیت قدیم و جدید و چگونگی شکل‌گیری مدارس جدید و نیز نهادهای فرهنگی ـ هنری پرداخته شده است.

جلد اول کتاب مشتمل بر پنج گفتار است که هر گفتار نیز به طور معمول مشتمل بر فصول و بخش‌های متعددی است. از گفتار ششم تا دهم در جلد دوم و از گفتار یازدهم تا پانزدهم نیز در جلد سوم آمده است. در جلد اول جغرافیای اردبیل و تاریخچه آن تا زمان مشروطیت بررسی شده است. جلد دوم با گفتاری در رابطه با بررسی تاریخی حوادث و اتفاقات این شهر در زمان پهلوی آغاز شده است. گفتارهای بعد به زبان و مذهب و آداب و رسوم و نیز ابنیه و آثار تاریخی آن اختصاص یفته است. در گفتار آخر نیز نقدهای بزرگان درباره کتاب آورده شده است. در جلد سوم اولین گفتار به تاریخ اردبیل از شهریور 1320 تا انقلاب اسلامی اختصاص دارد. مباحثی مانند اقتصاد، بازرگانی، پزشکب و .... از دیگر مطالب این مجلد است. در بخش فرهنگ و معارف به تعلیم و تربیت قدیم و جدید و چگونگی شکل‌گیری مدارس جدید و نیز نهادهای فرهنگی ـ هنری پرداخته شده است.