نویسنده در این کتاب به زبانهای باستانی آذربایجان پرداخته است. در مقدمه کتاب درباره ماد و آتورپاتکان، زبان مادی، زبان اوستایی و زبان مادی، خط مادی، و زبان پهلوی و فارسی دری مطالبی گفته شده و سپس در متن زبانهای باستانی آذربایجان بررسی شده است.
در این دفتر واژههایی که به عنوان واژه پهلوی در واژهنامههای فارسی به فارسی لغت فرس اسدی طوسی، صحاح الفرس، واژهنامه معیار جمالی، فرهنگ حسین وفایی، تحفة الاحباب، فرهنگ جهانگیری، مجمع الفرس و برهان قاطع یاد گردیده، گردآوری و به ترتیب الفبایی آورده شده است و در پایان آگاهیهایی که در باره زبان پهلوی در برخی از این واژهنامهها آمده به صورت پیوستی با عنوان «آگاهیهای پراکنده درباره زبان پهلوی» افزوده شده است.
زبان پهلوی، پازند را از واژه اوستایی «پئیتیزنته» به معنی «پانویس شرح و تفسیر» میدانند و در بررسی متون پازند روشن میشود که واژگان پهلوی سادهتر شدهاند و به خط دیندبیره بازنویسی شدهاند. البته لهجه خاصی که شاید لهجه شمالی باشد در سادهشدن واژگان پهلوی دیده میشود. بنابراین باید گفت در اواخر دوره ساسانی نامفهومشدن واژگان قدیمی پهلوی و مشکل در خواندن خط پهلوی موجب شد که موبدان متون پهلوی را به پازند بازنویسی کنند که تاکنون برخی از بخشهای اوستا و متون کلامی مانند «شکند گمانیک ویزار» باقی مانده است. این کتاب دربرگیرنده شماری از واژگان پازند است که توسط شادروان موبد رستم شهزادی گردآوری گردیده است.
تاریخ بشر آئینه یک سلسله مبارزه هایی است که بین طبقات مردم برقرار است و این مبارزه ها تا غلبه حق بر باطل ادامه خواهد داشت. مبارزه طبقاتی مظهر و نمایش واقعی حوادث تاریخی است که سر ترقی و تکامل هم در آن نهانست. نبرد دائمی خوبی و بدی، قدرت و حق، فقر و غنا، سرمایه و کار، تقدم و تجدد، ارتجاع و آزادی، فداکاری و خودپرستی، ظلم و عدالت و بالاخره مبارزه نور و ظلمت و یا یزدان و اهریمن است که حوادث و وقایع تاریخی را بوجود آورده است و بدون این نبرد زندگی هدف واقعی ندارد. تصدیق حالت حاضره و تسلیم در برابر سلطه و قدرت زندگی را همان اندازه فاقد روح و معنی خواهد ساخت که کسی وارد جنگ تن به تن بشود بدون اینکه کینه ای در دل داشته باشد و یا تن به زناشویی دهد درحالیکه فاقد عشق و محبت نسبت به همسر خود باشد. یکی از مظاهر حساس و جلوه های مشخص مبارزه های طبقاتی مبارزه ایست که در طول تاریخ بردگان با اربابان نموده اند و پرده های دلگداز و در عین حال لذت بخشی در صحنه اجتماع به وجود آورده اند. بردگی دوره مشخصی در تاریخ اجتماعی هریک از ملت ها گذرانده و خود یکی از دوره های فعالیت اقتصادی بشر است. تمام ملت ها "دوران اقتصاد بردگی" و یا دوره مبارزه بر علیه بردگی را در زمان واحدی نگذرانده اند و در تمام ملت ها هم بردگی حالت مشخص اقتصادی نبوده بلکه بطوری که در این مقاله ها دیده خواهد شد رژیم اقتصادی بردگی در بعضی از کشورها مانند یونان و روم با ظهور فئودالیسم از بین رفته و در پاره از ممالک دیگر مانند آمریکا و روسیه تا یک قرن پیش وجود داشته و در پاره کشورها مانند ایران از بردگان در فعالیت خاص اقتصادی یعنی تولید استفاده نمی کردند.
کتاب “نویسندگان بزرگ معاصر” به دست حسینقلی کاتبی به رشته تحریر و نگارش درآمده است. این کتاب، اثری کهنسال است که در سال ۱۳۲۸ خورشیدی (۱۹۵۰ میلادی) طبع و نشر یافته است. یکی از مهمترین دانشهای بشری که در طول تاریخ همواره همه ما -جامعه جهانی- بدان مفتخر بودهایم، ادبیات است. ادبیات همواره شیرین و منسجم و قدرتمند است و نویسندگان بزرگ در طول هزارههای متمادی، شاهکارهایی خلق کردهاند که مجموع آنها، فرهنگ بشری را ساخته است. این کتاب نیز دقیقا در همین مورد است. مولف در حدود ۸۰ سال پیش کوشیده است تا ادبیات معاصر روزگار خویش را برای مخاطب پارسیزبان معرفی نماید. از همین روی به نویسندگان و آثار و رمانها و اشعار و ادبیات قرن نوزده و بیست پرداخته و شاهکارهای ادبیات کلاسیک جهان را که دارای شهرتی بینالمللی هستند، معرفی کرده است. در این کتاب نویسندگان بزرگی از شرق و غرب عالم معرفی شدهاند. از دورترین نقاط آسیا تا اروپا و آمریکا، نویسندگان و اندیشمندانی که با آثارشان فرهنگ جهان مدرن را پایهریزی کردند. کسانی نظیر اسکار وایلد، ایساهاکیان، د. هـ. لارس، فرانس کافکا، اُ. هنری، ایلیا ارنبورگ، الدوس هاکسلی، آناتول فرانس، جان اشتاینبک، آلبر کامو، ماکسیم گورکی، پییِر لوئیس، آنتوان چخوف، ارنست همینگوی، جورج ولز، استفان زویگ، آندره ژید، برنارد شاو و دهها نویسنده برگ دیگر، در این کتاب مورد معرفی قرار گرفتهاند.