این کتاب در چهار بخش به زبان شناسی پرداخته است. بخش اول متشکل از هفت فصل به این مباحث پرداخته است: پیشدرآمدی بر زبانشناسی، زبان و وابستهها و مختصات آن، دگرگونی در زبان، عادات و نمای زبان، رابطه زبان با زمان و تبار و خط، دستور در زبان، و حوزه معنی. بخش دوم کتاب اختصاص به خانوادههای زبانی دارد که از پنج فصل به این ترتیب تشکیل شده است: کلیاتی درباره خانوادههای زبانی، زبانهای هندواروپایی، زبانهای سامی، خانواده زبانهای آلتائی، و زبانهای منفرد و تحت بررسی. بخش سوم کتاب درباره زبانهای باستانی ایران است که از این فصول تشکیل شده است: زبانهای ایرانی باستان، زبانهای ایرانی میانه، زبانهای ایرانی جدید. بخش پایانی کتاب بررسی مختصری درباره زبانهای غربی ایرانی است.
سلیم نیساری در مقدمه کتاب در مورد دلیل گردآوری این مطالب می گوید: وقتی که چاپ کتاب "درس انشای فارسی" را آغاز می کردم به فکرم رسید که دفتری از بهترین نوشته های دانش آموزان کشور نیز تهیه و منتشر کنم. برای اینکه مقایسه ای بین نوشته ها به عمل آید و در ضمن تنوعی هم بین آنها موجود باشد و ذوق و سلیقه و طرز فکر هر دانش آموز نیز معلوم گردد عنوان "در برابر...؟" انتخاب گردید و به اطلاع دبیران محترم انشاء رسید تا نوشتن این موضوع را به دانش آموزان خود تکلیف بدهند و بهتریم نوشته ها را برای چاپ ارسال فرمایند.
نثر در لغت به معنی پراکندن است و در عرف ادیبان به معنی عام کلمه سخنی است که به بند وزن و قافیه نیاید مانند سخنانی که مردم در گفتگو های عادی خود به کار می برند و با آن کتاب و نامه می نویسند. این گونه سخن در صورتی ارزش هنری دارد که از سطح معمولی و عامیانه بالاتر و دارای فصاحت و بلاغت باشد. پس نثر به معنی خاص (نثری که ارزش ادبی و هنری دارد)سخنی سنجیده و زیبا و غیرمنظوم است. نثر یا ساده است و در آن صنعتی دیده نمی شود و یا به صنایع بدیعی آراسته است. در صورت اول نثر را مرسل و در صورت دوم مصنوع می گویند. در ادبیات امروز نثر هر قدر ساده و شیرین و زیبا باشد ارزش هنری بیشتری دارد. نثرهای ادبی سنگین و عالی ادبیات فارسی در گذشته گلستان سعدی و کلیله و دمنه و نظایر آنها بوده است و امروز گرچه ما نمونه ای عالی مانند گذشته نداریم ولی در میان استادات و نویسندگان هستند کسانیکه نثر ساده و زیبا دارند...