در زمان هخامنشیان بیش از سه مذهب بزرگ در جهان عرض اندام نداشت؛ اول زرتشتی، دوم بودایی و سوم یهودی. در تعالیم زرتشت چند اصل کلی به چشم میخورد که همانند آن در دینهای آن زمان دیده نمیشود. در این کتاب بر اساس سنگنبشتههای دوران هخامنشی و دیگر اسناد موجود از آن دوران، دین این دوران مورد بررسی قرار گرفته است.
ایران کشور باستانی دوگانهباوری است؛ به نظر ارسطو و پلوتارک چنین بود؛ اما دوگانهباوری، گونههای بسیار دارد. دوگانهباوری مانی ژرفتر و در جهتی سودای دوگانهباوری زردشت است، هرچند ریشه در آن دارد. ایران باستان کشوری دوگانهباور بود. کار مهم هر کس که بخواهد نظری، کموبیش درست درباره ایران به دست آورد، پرهیز از باورهای نامعتبر قدیمی است. باید تا آنجا که میسر است، به تاریخ واقعی پرداخت و این کاری است که این کتاب تلاش دارد بر مبنای تشریح بررسیهای ایرانشناسان بزرگ دنیا، در باب اندیشههای زرتشت و مانی و دیگر پیامبران باستانی ایران عرضه دارد.
این کتاب در دو بخش تدوین شده است؛ بخش نخست دربردارنده ده جستار درباره مانی و مانویت است که این بخش بر اساس موضوع به چهار مقوله اختصاص یافته است: کلیاتی درباره زندگی مانی و سیر گسترش مانویت، تصویر مانی، کشف متون ایرانی در تورفان و پژوهشهای تورفان؛ پژوهشهای واژهشناختی نگارنده درباره دو واژه سغدی مانوی به منظور دستیابی به نتایج فرهنگی؛ مانی در ادبیات فارسی، نمودار نگاه مؤلف به مانی از دیدگاه ادبیات فارسی؛ ایزدان مانوی به ترجمه دو جستار عالمانه استاد زوندرمان یعنی «جایگاه ایزد مهر در یزدانشناسی مانوی» و «روح زنده در جایگاه اغواگر دیوان» اختصاص یافته است. بخش دوم کتاب دربردانده نقد و بررسی مؤلف است از سه کتاب درباره مانی و دین او.
این کتاب چکیدهای از زندگانی و تعالیم اشوزرتشت پیامبر باستانی ایرانیان است که به زبانی ساده و به اختصار برای مطالعه دانشآموزان به نگارش درآمده است.
در این کتاب هفت نوشتار درباره پایههای دین زرتشتی به این ترتیب آورده شده است: آیا ما زرتشتی هستیم، برای باقی ماندن چه طرح و تدبیری باید اندیشید، مقام دانش و آموزگار و دانشآموز در تعالیم اشوزرتشت، توحید ـ اخلاق حسنه و ساخت اجتماعی سالم، حق و باطل ـ تضاد یا دوگانگی در نهاد بشر، نهادهای اجتماعی برای بقای جامعه و میهن در فرهنگ ایران باستان، مقام روشنایی و آشتی ارگانها و دیگر دینهای توحیدی. این نوشتارها ابتدا در ماهنامه «هوخت» منتشر شده بودند و سپس در این کتاب یکجا منتشر شدهاند.