کتابخانه مجازی ادبیات

محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.

کتاب حاضر مجموعه سخنرانی است که به ترتیب تاریخ برگزاری جمع اوری گردیده این سه سخنرانی در دو جلسه برگزار شد، به این ترتیب دکتر هزارخانی و پرهام مشترکا در یک جلسه و آقای زرافشان نیز در جلسه جداگانه به صحبت پرداختند. فعالیت های دانشجویی بطور مستمر در این مجتمع از دوسال پیش با تشکیل کتابخانه دانشجویی شروع شد و اکنون ابعاد وسیعتری به خود گرفته است. هدف اساسی از بدو امر تاکنون بر سه اصل زیر استوار بوده 1. تشکل و انسجام هر چه بیشتر فعالیتهای صنفی 2. براساس اصل بالا ایجاد رابطه سالم با سایر اقشار و طبقات جامعه از طریق برگزاری برنامه های همگانی 3. افشاگری علیه فعالیت های علمی و فرهنگی رسمی و فرمایشی مرسوم در محیط های دانشگاهی از طریق عملکردهای علمی و فرهنگی آزاد و واقعی البته مواردی که بالا ذکر شد اساس کار می باشد و در مجموع نقطه نظرهای دیگری نیز وجود دارد حال اینکه تا چه حد به منظور رسیده ایم احتیاج به مطالعه و بررسی وضع حال و گذشته دارد ولی آنچه مسلم است این است که برای پیشرفت محتاج کار جهت دار می باشیم

این کتاب توسط امیر عبدالصمد خلعت‌بری گردآوری شد و به اهتمام محمود تفضلی در سال 1362.ش توسط نشر نوین به چاپ رسید. این کتاب درواقع دو بخش است: در بخش نخست آن، زندگی سپهسالار تنکابنی شرح داده شده و بخش دوم آن، یادداشت‌های شخص سپهسالار است که شامل 169 یادداشت یا سند می‌باشد. در بخش نخست، تفضلی شرح کاملی از زندگی سپهسالار از کودکی تا سرداری، خدمات دولتی، فتح تهران و خودکشی او آورده است. در این بخش آنچه در مورد مشروطه استرآباد است شرح حوادث این منطقه در حدود یک سال پس از اعطای مشروطیت می‌باشد. در آن زمان عده‌ای از ترکمانان را ملاکان با دسیسه درباریان مستبد شاه، تحریک کردند و آن‌ها به منظور ایجاد زحمت برای حکومت مشروطه، به منطقه تاخت و تاز نمودند و این بود که محمدولی‌خان سپهدار مأمور سرکوبی آنان شد. مأموریت سپهدار از رمضان 1325.ق تا جمادی‌الثانی 1326.ق به طول انجامید. او جنگ‌های سختی با ترکمان‌ها کرد که طی آن اسرا و اموال غارت‌شده را از آنان باز ستاند و به صاحبانشان برگرداند و مبالغی از مالیات‌های عقب‌افتاده‌شان را وصول کرد. با این حال چون درباریان، قدر کارِ او را ندانستند، منطقه را رها کرد و از راه شاهرود و سمنان خود را به «لار» رسانید. در این مدت مجلس هم به توپ بسته شد و دوره استبداد صغیر آغاز گردید. او درواقع دفع‌الوقت می‌کرد تا اوضاع تهران مشخص شود، خود در این یادداشت‌ها نوشته است: «بنده هم برای اینکه کمی وقت بگذرانم در این راه‌ها توقف کردم.» به‌هرحال پس از رسیدن به تهران و اعزام به محل مأموریت جدید و سپس روی‌گردانی از اردوی استبداد، در تنکابن پرچم مشروطه‌خواهی افراشت و از این کار او، استرآباد هم پیروی کرد و استرآبادی‌ها خروج حاکم دست‌نشانده شاه مستبد ــ محمدعلی‌شاه ــ را خواستار شدند. در بخش دوم کتاب که عیناً یادداشت‌های سپهسالار آمده، چیزی که جالب است حضور علی‌محمدخان کتول (سالار معزز/ مفاخرالملک) و سعدالله‌خان میرفندرسکی (ایلخانی)، مستبدان منطقه، در اردوی سپهسالار تنکابنی می‌باشد که با ترکمان‌ها می‌جنگیدند. سپهسالار خود یادآور ‌شده است که مالیات دو ساله به قدر بیست‌هزار تومان از مردم گرفته شد. یکی از علت‌های رنجیدن سپهسالار تنکابنی از دولتیان و رها کردن منطقه استرآباد و به سوی تهران رفتن، این بود که تلگراف‌خانه را که پنج سال اجاره کرده بود از او گرفتند. وی در کتول مهمان علی‌محمدخان مفاخرالملک شد و از راه شاهرود به سمت تهران رفت. در ادامه یادداشت‌ها، او از جنگ نیروهای دولتی با نیروهای شاه مخلوع و تیرباران شدن علی‌خان ارشدالدوله و فرار سواران ترکمن و مازندرانی و استرآبادی او یاد ‌کرده و همچنین از ورود اردوهای دولتی به ساری و بارفروش، که خود معترف است که چه ظلم‌ها کرده‌اند: «هرجا می‌رسند آتش می‌زنند و خراب می‌کنند و غارت و قتل می‌نمایند.» او از قشون‌کشی عبدالحسین‌خان معزالسلطان به سمت استرآباد هم یاد کرده است که نزدیکی روستای «گز»، اهالی کردمحله (= کرد کوی امروزی) سد راهش شدند و پانصد تن از افراد او را کشتند و او را ناگزیر کردند که فرار کند.

آنچه در این کتاب آمده و به دوست‌داران نهرو تقدیم شده است، مطالبی است که بیشتر آنها به صورت‌های پراکنده چاپ شده اما کمتر در دسترس کتاب‌دوستان بوده است. بخش اول کتاب زندگی‌نامه مختصری از نهروست. بخش‌های دوم و چهارم درباره روابط هند و ایران و چند اثر دیگر از نهروست. بخش سوم نیز ترجمه یکی از نطق‌های معروف و معتبر نهرو است که به یاد مولانا ابوالکلام آزاد و برای بزرگداشت او ایراد شده است. بخش پنجم کتاب مجموعه نطق‌های جواهر لهل نهرو است که در سفرش به ایران ایراد شده و بخش آخر مطالبی است درباره درگذشت نهرو به همراه ترجمه متن وصیت‌نامه او در واقع با آن کتاب زندگی‌اش بسته می‌شود.