کتابخانه مجازی ادبیات

مشارب الاذواق شرح قصیده خمریه ابن فارض مصری است در بیان محبّت، از عارف کبیر قرن هشتم هجری امیر سید علی همدانی ملقب به علی ثانی با مقدمه و تصحیح محمد خواجوی به زبان فارسی. ابن فارض را قصیده‌ای است تائیه به نام نظم السلوک که در آن از علوم دینی و معارف الهی و سیر و سلوک و ذوق خود و کاملان اولیاء و بزرگان عرفا فراوان گرد آمده است. آن قصیده 765 بیت است. ابن فارض در آن قصیده عشقش را به جمال محبوب بیان کرده است. بر آن قصیده، شرح‌های گوناگون فارسی و عربی نوشته شده است؛ مشارق الدراری به زبان فارسی و منتهی المدارک به عربی از سعیدالدین فرغانی، کشف الوجوه الغر لمعانی نظم الدّرّ عزدالدین محمود کاشانی معروف به شرح شیخ عبدالرزاق کاشانی، شرح رکن‌الدین شیرازی و دو شرح دیگر از شاگردان سعیدالدین فرغانی از جمله این شروح هستند. اما قصیده میمیه خمریه وی از قصاید مشهور خمریات است که در کتاب‌ها و سخنان بزرگان متداول و مشهور است و بر آن شروحی نوشته شده که مشهورترین و بلکه برترین و نخستین آنها به فارسی مشارب الاذواق امیر سید علی همدانی و دیگری لوامع ملا عبدالرحمن جامی است. امیر سید علی همدانی مشارب الاذواق را در شرح الفاظ و عبارات و کشف رموز و اشارت این قصیده نوشته شده و در آن شراب محبت را که مطلوب نهایی است، به عالی‌ترین اسلوب و زیباترین نظم بیان داشته است.

قصیده تائیه دعبل بن علی خُزاعی، بلندترین شعر دعبل خزاعی شاعر شیعی قرن دوم و سوم در ستایش اهل بیت و بیان فضائل، خلافت، ولایت و مصائب ایشان سروده است. او این شعر را در محضر امام رضا(ع) خواند،امام از شعر او تمجید کرد و به او پاداش داد. برخی شمار ابیات را تا ۱۳۰ بیت نوشته‌اند. قصیده‌های مهم را در ادبیات عرب بر مبنای قافیه می‌نامند مانند میمیه فرزدق. از این رو، این قصیده دعبل را تائیه نامیده‌اند. دعبل حدود ۱۵ قصیده و قطعه شعر با قافیه «ت» سرود و طولانی‌ترین و مهم‌ترین قصیده‌اش نیز با همین قافیه است. این قصیده در کتابها با نام «التائیه الکبری» و «التائیه الخالده» نیز نامگذاری شده است. نام دیگر این قصیده، «مدارس آیات» است که گفته‌اند این نامگذاری از خود دعبل است. چون این عبارت در یکی از بیتهای قصیده آمده، دعبل آن را بدین عنوان نامیده است.

از آنجایی که یکی از مهم‌ترین ابعاد وجودی انسان، بعد عاطفی اوست، ادب پدیده‌ای است که می‌تواند پاسخگوی عواطف او باشد. حال در اهمیت وجودی ادب تردیدی یافت نمی‌شود، پس لازم است ابزاری برای نقد و ارزیابی این دست‌آورد موجود باشد تا به گونه‌ای زلال‌تر در دسترس انسان قرار گیرد. این ابزار همان نقد ادبی است که با عرضه‌کردن معیارهایی مناسب، آثار ادبی را از آلایش‌ها پیراسته می‌کند. در این کتاب تلاش نویسنده بر آن بوده که تا حد امکان مهم‌ترین این معیارها را معرفی کند. در ابتدا به بررسی ماهیت نقد پرداخته و برای این مهم به دیدگاه‌های شخصیت‌های پرآوازه در تاریخ ادبیات عرب استناد شده است و آنگاه مفهوم نقد از لحاظ لفظی مورد بررسی قرار گرفته است. به دلیل اهمیت تعریف نقد، سه تعریف در این زمینه آورده شده و سپس به دلیل اهمیت شعر در ادب عربی، در زمینه کیفیت نقد شعر به صورت کلی به بررسی پرداخته شده و به دیدگاه‌های مختلف در این زمینه اشاره شده است.