کتاب شامل دو بخش است. بخش اول "زندگی علی (ع) در آیینه ادبیات" که در ضمن سه فصل، اشعاری در آن گردآوری شد که بیانگر زندگی حضرت از آغاز ولادت تا شهادت در محراب عبادت میباشد. افزون بر آن، به خلاصهای از وقایع تاریخی آنها اشاره شده است که صرف نظر از مزایای دیگر، نفس جمعآوری و دستهبندی این اشعار در نوع خود کمنظیر و سودمند است. در بخش دوم "تصویر امام علی (ع) در شعر عربی معاصر" مورد بررسی قرار گرفته که در ضمن پنج فصل، چگونگی انعکاس مقام علمی و ادبی علی (ع) و فضایل و سجایای اخلاقی ایشان و ویژگیهای سیاسی-اجتماعی و سیمای ملکوتی حضرت و پژواک غدیر مورد ارزیابی واقع شده است. در این بخش حتی ترسیم پارهای از سخنان حضرت در شعر عربی معاصر مورد بررسی قرار گرفته است
تاریخ علوم اسلامی تقريرات استاد جلالالدین همایی است در درس تاريخ علوم اسلامى كه توسط خود استاد تنظيم شده است. كتاب تتبعى است در تاريخ علوم اسلامى، و مخصوصا بررسى تأثير ايراني اندر ايجاد نهضت علمى عصر عباسى، همراه با معرفى گروهى از علما و دانشمندان ايرانى كه «مؤلفات آنها در انواع فنون عقلى و نقلى، سرمايۀ معارف اسلامى و پايۀ فرهنگ و ثقافت بشرى اعم از ملل و دول خاورى و باخترى بوده است».عناوين برخى ازمهمترين موضوعات كتاب به اين شرح است: فنون نقلى اسلامى، قرآن و حديث، سرچشمۀ علوم عقلى اسلامى، اولين ترجمه در اسلام، مراكز علوم عقلى در ايران و روم، نمونۀ مدارس ايران قبل از بنياد نظاميه، شش ناحيۀ حوزۀ علمى، مدارس اسلامى،تاريخ علم نجوم و هيئت، تقسيمبندى علوم به طريقۀ علما و فلاسفه، فهرست اسامى دانشمندان ايرانى كه در هررشته از علوم و فنون اسلامى صاحب تأليف عمده و اساسى بودهاند، ادبا و مترسلان، رياضيات و هيئت، و ارتباط ايرانيان با علوم جديد فرنگى. كتاب فهرست اعلام، شامل نام كسان و كتابها و جايها دارد.
سید رضی مولف نهج البلاغه کتابی است به زبان فارسی در شرح زندگانی سید رضی، نوشته حجت الاسلام علی دوانی از نویسندگان معاصر. مولف این کتاب را به مناسبت تشکیل کنگره هزاره نهج البلاغه در تهران در سال ۱۳۵۹ ش. به نگارش درآورده است. قرن چهارم هجری، عصر طلایی تاریخ اسلام به شمار میرود؛ عصری که دانشمندان بزرگ اسلام، شیعی، سنی، زیدی، اسماعیلی و... و حتی دانشمندان غیرمسلمان در عراق، مصر، سوریه، ایران و دیگر نقاط جهان اسلام، سرگرم درس و بحث و تالیف و تصنیف بودند و مرکز تمام تبادلات علمی، شهر بغداد بود. محمد بن حسین معروف به سید رضی یا شریف رضی در سال 359 هجری در بغداد به دنیا آمد. او از کودکی هوش و استعداد سرشاری داشت و در نهایت با تالیف نهجالباغه به امتیاز و شهرتی خاص دست یافت. او در محضر استادانی بزرگ به تحصیل صرف، نحو، قرائت، انساب، حدیث، کلام، فقه، اصول، عروض و... پرداخت به طوری که میگویند در بیست سالگی از تحصیل تمامی علوم متداول عصر بینیاز شد. سید رضی در سن 41 سالگی نهجالبلاغه را تالیف کرد و در سال 406 هجری در سن 47 سالگی درگذشت.
در اين مقاله تشبيهات مخزن الاسرار و مطلع الانوار، از وجوه مختلفِ بلاغي؛ يعني موضوعي، طرفين تشبيه، زاويه تشبيه، ساختار شكلي، وجه شبه، ادات، حسي، عقلي و انتزاعيبودن، تشبيهات گسترده و فشرده، مفرد و مركببودن، بررسي، دستهبندي و مقايسه و پس از تطبيق تشبيهات هر دو شاعر، تحليلي آماري و علمي از آن ارائه شده است. مساله اصلي پژوهش بررسي و مقايسه تشبيهات اين دو اثر از وجوه مذكور است، زيرا تشبيه يكي از مهمترين عوامل مخيل شدن كلام و توليد شعر است و بررسي فرايند آن در دو اثر مورد بحث، مخاطب را از رازهاي پنهان شعر نظامي و اميرخسرو آگاه ميكند. از سوي ديگر در اين پژوهش تاثيرات تشبيه بر ساختار زباني و سبكي دو اثر نشان داده ميشود. از اهداف اين نگرش تحليلي و تطبيقي، بررسي آماري تشبيهات هر دو شاعر و مشخص نمودن ميزان ابتكار و تقليد هر يك و دست يافتن به ديدگاه جامعي درباره نوع و دستهبندي تشبيهات آنها است. اين پژوهش كاملا جنبه علمي دارد؛ يعني تمام تشبيهات دو اثر مورد بررسي قرار گرفته است. (به دليل محدوديت مقاله بخشهايي از آنها به عنوان نمونه ذكر شده، ولي آمارها و درصدها شامل تمام تشبيهات است. نكته مهم آن است كه مخزن الاسرار با 2254 بيت، 631 تشبيه و مطلع الانوار با 3216 بيت، 462 تشبيه دارد؛ يعني نظامي با وجود ابيات كمتر، تشبيه سازتر و تصويرگرتر از اميرخسرو است. (زيرا از كل تشبيهات اين دو اثر سهم نظامي %54 وسهم اميرخسرو %39 است و %7 تشبيه مشترك دارند). از سوي ديگر ميزان تراكم تشبيهات و تصويرگري دو شاعر متفاوت است؛ يعني در هر 3.6 بيت نظامي يك تشبيه و در هر 7 بيت اميرخسرو يك تشبيه به كار رفته است كه نشان دهنده تراكم تشبيه، تصويرگري و مخيل بودن ابيات نظامي نسبت به اميرخسرو است. از نكات مهم ديگر مقاله، گرايش دو شاعر به اوصاف انساني و مفاهيم مجرد در اخذ مشبه است، همان طور كه در آوردن مشبه به بسامد استفاده از اشيا و اوصاف انساني بيشتر است، از نظر زاويه تشبيه و نو و كهنگي آن، اگرچه نظامي از اميرخسرو مبدع تر است؛ اما در مجموع 16 درصد تشبيهات نظامي و 13 درصد تشبيهات اميرخسرو نو و ابداعي است و ساير موارد تكراري هستند. هر دو شاعر ساختار تشبيهي خاصي دارند كه در يكي از طرفين تشبيه، يك تركيب تشبيهي يا استعاره ميآورند و تشبيهي خيال انگيز ميآفرينند. از نظر ساختار شكلي هر دو شاعر از انواع مختلفي از تشبيه در شعر خود بهره جستهاند؛ ولي گرايش هر دو به تشبيه بليغ و مفروق بيشتر بوده است. اين پژوهش همچنين ثابت ميكند كه هر دو شاعر به تشبيهات حسي به حسي و عقلي به حسي، تشبيهات گسترده و مفرد بيشتر گرايش دارند.
در این مقاله، دیوان ابوالحسن تهامی، شاعر توانمند عصر عباسی دوم (334ـ656 هـ.ق)، مورد بررسی قرارگرفته است. اشعار ایشان گر چه اغلب در مدح و منقبت افراد سروده شده است، همواره در آن، پند و موعظه و حکمت نیز به کار رفته است. این پژوهش نشان میدهد که تهامی در جایجای دیوانش و در هر مناسبت، مدح خود را با یک نکته پندآموز و حِکَمی درمی آمیزد تا از این رهگذر رسالتی را انجام داده باشد. این پندها در ذیل ده عنوان کلی دستهبندی گردیده است که عبارتند از: عزت انسان، شرافت و بزرگواری، بردباری بزرگان، بخشش و کَرم، دانایی و درک و فهم، استفاده از تدبیر در کارها، بلاغت داشتن در سخن، ناپایداری دنیا، مذمت فقر، و مورد رشک واقع شدن انسان با فضیلت. بنابراین تهامی را باید از شاعران حکمتآور دانست و قصاید مدح گونهاش را نوعی حکمت محسوب نمود.