کتابخانه مجازی ادبیات

خواجه نظام‌الدین اولیاء (634 ـ 725) محمد بن احمد بن دانیال بن علی بخاری به القاب سلطان المشایخ، سلطان اولیاء، سلطان السلاطین و خواجه صاحب ملقب و به خطاب محبوب الهی مخاطب بود. خواجه از خلفای نامدار فریدالدین گنج شکر قطبی از سلسله چشتیه و بنیان‌گذار طریقه نظامیه در شبه قاره هند است. او هم مریدی حکایت‌نویس بود و هم مرادی که از او حکایت‌ها نوشته‌اند. نجم‌الدین خواجه امیرحسن بن علاء سجزی دهلوی از سخنوران و نویسندگان معروف زبان فارسی در شبه قاره هند است. او یکی از مریدان نظام‌الدین است. یکی از کارهای فرهنگی امیرحسن سجزی، تألیف کتاب «فوائد الفؤاد» یا ملفوظات پیر و مرشد خود نظام‌الدین اولیاء است. او این سخنان را در طول پانزده سال در هنگامی که به دیدار شیخ می‌رفته و در خدمت او بوده، جمع‌آوری کرده و تصویر برجسته و روشنی از مرشد خود به دست داده است. مندرجات این کتاب نموداری است از طرز تفکر و روش تربیتی خواجه و بیان مسائل دینی و عرفانی و نیز رویدادهای فراوان دیگری که شیخ در برخورد با دوستان و یاران و هم‌درسان و هم‌آموزان خود داشته و از آنها تجربه زیستی و مردمی به دست آورده است. همچنین مطالب آموزنده و نکات اخلاقی و دلچسب که از گنج‌شکر پیر و مرشد خود نقل کرده است. این کتاب از نظر سادگی و روانی و روشنی کلام و عاری بودن از نارسائی و زواید هم یکی از آثار مهم نثر زبان فارسی دانسته می‌شود. مؤلف این کتاب را که مشتمل بر پنج جلد و شامل 188 مجلس است، از ماه شعبان سال 707 آغاز کرده و در ماه شعبان 722 آن را به پایان برده و در یک جلد مدون کرده است.

دکتر غلام سرور، محقق و مؤلف نامدار و پرکار پاکستانی، درباره کتاب «خلاصة الالفاظ جامع العلوم» یا «ملفوظات مخدوم جهانیان جهانگشت» سید جلال الدین حسین بخاری اچیّ (785- 707ق) تحقیق گسترده ای کرده که در کتاب جداگانه به طبع رسیده. سید جلال الدین صاحب مرتبه روحانی بوده و مریدان و پیروانی داشته که در مجلس وعظ و ارشاد او حاضر می شدند. با وجود اینکه خاندانش در مولتان از مریدان مولانا بهاء الدین زکریای مولتانی بودند، خود در جستجوی حقیقت به سیر آفاقی و انفسی پرداخته به همین دلیل به وی لقب جهانگشت را داده اند. وسعت اطلاعات و معارف مخدوم جهانیان چشمگیر است و نشانه دامنه دانش و بینش علمی، فقهی و حکمی اوست که توسط مریدش ابوعبدالله سید علاء الدین علی القرشی الحسنی(م 782ق) ثبت و ضبط گردیده. این کتاب سخنان شیخ جلال الدین است که در ده موضوع دسته بندی شده است. توضیح مسائل عرفانی، نمازها و دعا برای سالکان، حصول علوم دینی، متابعت کامل شیخ، نقل آیات و احادیث و شاهد مثال های شعری از موضوعات این کتاب است. دکتر سرور، در یافتن نسخه بدلها و مقابله کتاب رنج فراوانی برده است.

هرچند نهضت رمانتیک به معنی دقیق کلمه پیش از پایان سده نوزدهم توان و نیروی خلاقه خود را از دست داد و رئالیسم آن را از میدان به در کرد؛ اما نه رئالیسم برای همیشه حاکم ماند و نه رمانتیسم به کلی عرصه ادبیات و هنر را خالی کرد. حتی عناصری از آن دوباره سربرآوردند و می‌توان ادعا کرد کمتر اثر هنری است که به کلی از هرگونه رگه رمانتیک خالی باشد. در این کتاب در چهار فصل به مبحث رمانتیسم پرداخته شده است.

سيد محمدرضا ميرزاده عشقي از شاعران عصر مشروطيت در ايران و از پيش گامان تجدد ادبي محسوب مي‌شود. مفهوم تجدد ادبي ارتباطي دقيق و تنگاتنگ با رمانتيسم و گسترش آن در ادبيات مشروطه به بعد دارد و عشقي برجسته‌ترين نماينده شعر رمانتيک عصر خود است. رمانتيسم وي ضمن اين كه خالي از عناصر تغزلي نيست، بيش‌تر رنگ و بوي اجتماعي و انقلابي دارد. اين مقاله ضمن اشاره به زندگي پرفراز و نشيب او با تاكيد بر جنبه‌هاي رمانتيك آثار شاعر، به تحليل و بررسي بخشي از آن، به ويژه «سه تابلو مريم» پرداخته است و ويژگي‌هاي رمانتيك آثار او را از لحاظ صورت و محتوا نشان داده است.