این کتاب، هفتمین نشریه وزارت فرهنگ و هنر درباره بررسیهای مردمشناسی در شاهنامه فردوسی است. چنانکه از شاهنامه برمیآید، دربار ایران بزرگترین دربار جهان و دارای آیین و رسمهای ویژه خویش بوده است. برای فراهم کردن و نشان دادن این رسوم، نویسنده آن را به چهار فصل به این ترتیب بخش کرده است: کار، رفتار، کردار، معتقدات ویژه و سنت شهریاران در کارهای پادشاهی از روی آیین؛ رفتار، کردار و معتقدات ویژه مردم از روی آیین در برابر پادشاه؛ رسمها و تشریفات درباری؛ سازمان دربار.
در نوشتار حاضر نخست ابزار و لوازم توليد و توسعه علمي معرفي ميشود، سپس شيوههاي گفت و گو و ويژگيهاي آن تشريح ميگردد .کتاب با مقالهها و خطابههاي مولف که با موضوعات متفاوت نگاشته شده به پايان ميرسد .عناوين برخي از مقالات و خطابهها بدين قرار است .از آن جمله عبارتاند از" :نبرد با گرسنگي در جستجوي امنيت غذايي"، "انقلاب اسلامي و پژوهشهاي جامعه شناختي درباره آن"، "بانک توسعه اسلامي موقعيت و وظايف آن"، "چگونه شهر آدمي را دگرگونه ميسازد"، "ساخت و ساز مسايل اجتماعي و اجرايي آن"، "معماري و هويت شهري"، "سير و سياحت و سفر "و "شوراهاي شهر و روستا، برنامهها و دل مشغوليها ." همانند دفتر یا جلد اول "یک حرف از هزاران" تحلیل های عنوان شده در این جلد نیز با مباحث جامعه شناسی به ویژه جامعه شناسی آثار تمدنی و فرهنگی نسبتی دارند...
این مجموعه شامل تمام شاهنامه است که برای راحتی خوانندگان جوان که به تاریخ و تمدن کشور خود علاقه دارند و می خواهند با شاهنامه آشنا شوند، به نثر ساده برگردانده شده و در سه بخش شامل: 1. بخش اساطیر 2. بخش پهلوانی 3. بخش تاریخی تنظیم شده است. بخش اساطیر از پادشاهی کیومرث شروع شده و تا مرگ فریدون ادامه دارد. بخش پهلوانی از پادشاهی منوچهر و ظهور خاندان سام شروع می شود و تا مرگ رستم و فرزندش فرامرز ادامه دارد و بخش تاریخی که با پادشاهی بهمن فرزند اسفندیار شروع شده تا مرگ یزدگرد و تسلط عربها بر ایران ادامه می یابد.
چنانکه از شاهنامه بر می آید پادشاهان ایران در گزینش ولیعهد خویش آزاد بوده اند. چون او پای به جهان می نهاد در پرورش او کوتاهی نمی کردند و او را به دایگان می سپردند و از گزندش نگهداری می نمودند. کودک تا چهارسالگی شیر میخورد و پس از آن دوران آموزشی از پنج سالگی آغاز می گشت و هنرهای گوناگونی را که دانستنشان بایسته شاهان است به او می آموختند. در هفت سالگی رسم میدان و هماوردخواهی و چوگان بازی بر آن افزوده می شد و در هشتمین سال آئین تخت و کلاه را می آموختند و در دوازده سالگی از آموزگار بی نیاز می گشتند. کسانی که او را آموزش می دادند آموزگاران، سخنگویان، اخترشماران، فرزانگان، موبدان، کاردانان، هندسه دانان، دانندگان، مردان دانش پذیر و یادگیر، فرهنگیان، بخردان و پهلوانان نامی بودند...
کتاب شاه و سپاه بر پایه شاهنامه فردوسی ششمین نشریه وزارت فرهنگ و هنر درباره بررسیهای مردم شناسی در شاهنامه فردوسی است که توسط علیقلی اعتماد مقدم در سال 1349 نگاشته شده است