آیینه غیب الیاس پسر یوسف مشهور به نظامی گنجهای شاعر هنرمند و حکیم اندیشمند آذربایجان است که در قرن ششم هجری در شهر گنجه میزیسته و احتمالاً در حدود سال 608 هجری در همان شهر از دنیا رفته است. این نوشتار، دربرگیرنده یادداشتهای مختصری است برای پی بردن به راز و رمز سخن نظامی گنجهای و بیان این حقیقت که بدون تأمل و اندیشه و بدون آشنایی با شگرد سخنوری این هنرمند، درک و فهم معانی سخن وی و دریافت پیام واقعی شاعر غیرممکن مینماید. در بخش دوم کتاب، به اختصار درباره لیلی و مجنون نظامی به زبان ترکی مطالبی از میرزا ابراهیموف آورده شده است.
کعبه جان که از دیدگاه نقد ادبی به تحلیل مخزن الاسرار نظامی پرداخته نخستین گام در راه چنین پژوهش گسترده دامن و نخستین دفتر از مجموعه ای است که به یاری خداوند با عنوان نقد ادب فارسی انتشار خواهد یافت. اگرچه هر نقدی با ضریبی از تعصب و جانبداری همراه است، اما نگارنده کوشیده است تا دلبستگی های او به "داستانسرای بزرگ گنجه" او را از حقیقت جویی و نقد راستین باز ندارد و بدون شک نقد راستین آثار بزرگان ادب (یعنی اشاره به هر جنبه استواری و زیبایی و کاستیهای احتمالی آن آثار) چیزی از عظمت نام و مقام صاحبان آثار نخواهد کاست، عظمتی که گذشت اعصار و قرون مهر تایید بر آن زده است.
اين اثر كه براى نخستينبار در سال 1370 خورشيدى منتشر شده است، مجموعه تحليلها و تفسيرهاى نويسنده پيرامون مناجاتهاى نظامى گنجوى است. نظامى در آغازِ برخى منظومههاى خود، به مناجات با حق تعالى پرداخته است. مىتوان گفت: تنها در يك مورد است كه هيچ فردى، حتى فيلسوف و شاعر و هنرمند، براى بيان مقاصد خود، دشوارى ندارد، و آن هم نيايش است. در نيايش، آدمى با خدايى روبروست كه به خوبى مىتواند مقاصد و نيتهاى خود را به خوبى بيان كند، و در عين حال، اين اطمينان را دارد كه مخاطب، مقاصد و نيتهاى او را درمىيابد. در نيايش، فرد هر چيزى را در دل بيان مىكند، و ميان خود و خداى خويش، هيچ حجابى نمىبيند. در نيايشهاى نظامى، انديشه و شخصيت نظامى آشكار مىشود. نحوة سخن گفتن او با خداوند، و مضمونهايى كه در توصيف حضرت حق به كار مىبَرَد، از جمله حكمتهاى عميقِ اين شاعرِ بزرگ است. در كتاب حاضر، محمدتقى جعفرى بر آن نبوده تا همة مطالب و مضامينِ عميقِ نظامى را از لابلاى اشعار او استخراج و تحليل كند، چرا كه بايد اثرى چند برابر اين كتاب مىنگاشت. او براى آن كه گوشهاى از انديشههاى عميق و الهىِ نظامى را نشان دهد، به تحليل بعضى از نيايشها بسنده كرده، و در لابلاى فصلهاى گوناگونِ اثرِ حاضر، مضامين و مفاهيم بسيار والايى از آن حكيم فرزانه بيان كرده است. رسالت شعر و شاعرى، اصولِ كلىِ حاكم بر مناجاتها، حكمت، عرفان و اخلاق، از جمله مباحثى است كه نويسنده به تحليل آنها پرداخته، و چنين مىتوان دريافت كه نظامى تنها يك شاعر نيست، بلكه جزو حكماى بزرگ به شمار مىرود. اين اثر، با وجود حجم اندك آن، نكات مهمى را در شناختِ تفكرِ نظامى بيان مىكند كه براى دانشپژوهان ارزش بسيارى دارد.
"شمسالدین محمد بن محمود آملی "فرهنگ حاضر را در عهد "سلطان محمد الوجایتوخان "( 703 716) تالیف کرده است .در این فرهنگ مجموعه لغات و اصطلاحات علوم و فنون مختلف به ترتیب حروف الفبای فارسی تدوین شده است . این فرهنگ از روی نسخه چاپ نفایس الفنون فی عرایس العیون (چاپ تهران، کتابفروشی اسلامیه، ذیقعده 1379در سه جلد به تصحیح حاج میرزا ابوالحسن شعرات) تلخیص و تالیف شده و حتیالامکان عین عبارات کتاب در برابر اصطلاح مربوط ذکر گردیده است .در ذیل هر مدخل علاوه بر آوانگاری انگلیسی، شرح مختصری از واژه، و معادلهای فارسی .در پایان کتاب، فهرست علوم و فنون با اصطلاحات هر یک به ترتیب حروف الفبا آمده است .
مخزن الاسرار یک مثنوی حکیمانه ـ عارفانه است که به زبانی استوار و سخت هنرمندانه سروده شده و شاعر تعهدی در بیان اسرار عرفان به زبان شعر نو زمان دارد و حکایتهای کوتاه و رمزناک از زبان جانوران و انسانها را به بیت مقاله آخر کتاب افزوده است تا بتواند اندیشههای عارفانه و حکیمانه خویش را در این کتاب بیان کند. این کتاب دربرگیرنده گزیدهای از این مثنوی حکیمانه است که با مقدمهای در زندگی و آثار نظامی و همچنین شرح ابیات آورده شده است.