در این تحریر نکات تازه قابل بحث و فحصی از داستان رستم و اسفندیار مطرح شده است؛ از جمله اینکه احتمالا استاد فردوسی خود در طرح اصلی داستان تغییری داده باشد. در بخش یکم کتاب طرح اصلی داستان ارائه و بررسی شده است. بخش دوم اختصاص به بررسی پیوستهای طرح اصلی داستان رستم و اسفندیار دارد. در بخش سوم متن داستان برای درک بهتر کتاب آورده شده است. توضیحات متن داستان در بخش چهارم کتاب آورده شده است. ردیابی آیین مهر در عرفان و اسطوره هم از نکاتی است که در این کتاب بدان پرداخته شده است.
این مجموعه شامل تمام شاهنامه است که برای راحتی خوانندگان جوان که به تاریخ و تمدن کشور خود علاقه دارند و می خواهند با شاهنامه آشنا شوند، به نثر ساده برگردانده شده و در سه بخش شامل: 1. بخش اساطیر 2. بخش پهلوانی 3. بخش تاریخی تنظیم شده است. بخش اساطیر از پادشاهی کیومرث شروع شده و تا مرگ فریدون ادامه دارد. بخش پهلوانی از پادشاهی منوچهر و ظهور خاندان سام شروع می شود و تا مرگ رستم و فرزندش فرامرز ادامه دارد و بخش تاریخی که با پادشاهی بهمن فرزند اسفندیار شروع شده تا مرگ یزدگرد و تسلط عربها بر ایران ادامه می یابد.
رستم و سهراب یکی از داستانهای غم انگیز شاهنامه است و داستان مرگ سهراب جوان را به تصویر میکشد که بر اثر جنگ با رستم، به دست پدر کشته میشود. سهراب پهلوان افسانهای در شاهنامه است که پدرش رستم و مادرش تهمینه دختر شاه سمنگان است. سهراب با سپاه تورانیان به نبرد ایران آمد و در جنگی تنبهتن با رستم کشته شد، درحالیکه همدیگر را نمیشناختند. تراژدی رستم و سهراب، تراژدی بیخبری است. کتاب حاضر شامل این عناوین است: فصل اول: حماسه ها، ساختار حماسه، خصوصیات عمده شعر حماسی فصل دوم: مختصات شاهنامه، دوره اساطیری، دوره پهلوانی، دوره تاریخی، حماسه سرایی پس از فردوسی فصل سوم: اسطوره چیست؟ حماسه و تراژدی، حماسه ها و اساطیر بابلی و سومری، حماسه گیل گمش، مهابهاراتا (حماسه ای از هند)، رامایانا، هومر و ایلیاد و اودیسه، انه اید (حماسه ای از روم)، دیگر حماسه های اروپایی، اعراب و حماسه فصل چهارم: سه دیدگاه بر حماسه رستم و سهراب، 1.دیدگاه استاد منوچهر مرتضوی، 2.دیدگاه استاد زرین کوب، 3.دیدگاه استاد مینوی، متن داستان رستم و سهراب.
رستم و اسفندیار برجستهترین، نیکترین و مهمترین پهلوانان شاهنامهاند؛ از اینرو برخورد این دو یل از وزن و حساسیت خاصی برخوردار است. اسفندیار شاهزادهای جوان است، با چشم به تختی که شایستگی آن را دارد. او برخلاف گشتاسب، نه یک موجود آزمند و متزلزل و فریبکار، بلکه دلاور شکستناپذیر و مقدسی اس تکه برای نیکترین دینها و اندیشهها شمشیر زده است. رستم در مقابل او، پهلوان قرون و ابرمردی است که تبلور تکاپو و رنج مردانه یک تبار است. در این کتاب افزون بر مقدمه، سه مقاله پیرامون رستم و اسفندیار و همچنین متن آن از روی نسخه شاهنامه چاپ مسکو آمده است.
سیالکوتی در این کتاب که آن را در اواخر دوره صفویه نگاشته، کوشیده تا اصطلاحات عامیانه و محاورهای و لغاتی که در ادبیات معاصر دوره او یعنی شعر سبک هندی وجود داشته و عمدتاً در فرهنگها به آن معنی ثبت و ضبط نشده بود، یکجا گردآوری کند. او معانی را به کمک پرسش از ایرانیان و گاهی رجوع به فرهنگها استنباط میکرد و شواهدی از ابیات شاعران را برای تأیید معنا در ذیل لغت میآورد. افزون بر ارزشهای زبانی و ادبی، کتاب به لحاظ ارزشهای جامعهشناختی نیز قابل تأمل است.