در این کتاب مباحثی درباره خیام نیشابوری به این ترتیب مطرح و بررسی شده است: آیا خیام حکیم ریاضیدان، همان خیام شاعر است، خیام میان حقیقت و افسانه، با فیلسوفان و متکلمان اسلامی، گذری بر رسالات فلسفی خیام، رباعیات خیام میان فلسفه و کلام، نقد خارجی و داخلی رباعیات خیام و .... .
در این کتاب کوشیده شده تا درباره نکاتی درباره حافظ و شعر او بررسی صورت گیرد؛ از قبیل: بیان روند زندگانی حافظ برگرفته از متون و منابع معتبر علمی و تاریخی با استفاده از اشعار شاعران نوپرداز معاصر؛ نگاهی به ابعاد و زوایای شخصیت حافظ؛ چرایی تفأل به حافظ و چگونگی تفألزدن؛ تدوین فصلی با نام فرهنگ واژگان اشعار حافظ با بیش از دوهزار واژه؛ فراهم کردن فرهنگ اشارات و تعبیرات عرفانی اشعار حافظ با بالغ بر پانصد واژه.
کتاب «کشف المحجوب» که در واقع پردهگشای اسرار حیات و درون گروهی از عاشقان و شیفتگان جمال محبوب ازلی و ابدی است، جلوهگاه ایمان و ذوق و دانش بزرگمردی است که گرچه شرح کاملی از احوال وی در دست نیست، ولی همین اثر عظیم نماینده وسعت اطلاعات او در علوم قرآنی و احادیث و عرفان است. در این کتاب خلاصهای گویا از شرح زندگی افراد مندرج در کتاب «کشف المحجوب» هجویری ارائه شده و علاقمندان و عرفانپژوهان را در شناخت هرچه بهتر مندرجات کتاب بهویژه شخصیت عارفان و مشایخ راهنما است.
این کتاب دربرگیرنده مجموعه مقالاتی است که میتوان آن را سیر عقل و نقل در پانزده قرن هجری دانست. روح حاکم بر این مقالات گردش و بررسی سیر پانزده قرن اندیشه عقلی و نقلی در عالم اسلام با تأکید خاص بر ایران است. این گردش هم طولی و تاریخی است و هم عرضی و تطبیقی و هم عمقی و انتقادی و تقریبا از یک قرن به ظهور اسلام تا زمان کنونی را شامل میشود. این مسیر با اشاره به کانونهای مانوی و بودایی و مسیحی و گنوسی و حنفا آغاز میشود و با نگاهی گذرا به خوارج و شیعه و غلات و اهل حدیث ادامه مییابد و با عبور از دوران ترجمه و پیدایش گرایشهای کلامی و فلسفی به قله رفیعی در فرهنگ و تمدن اسلامی میرسد.
این کتاب ترجمه «تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری» تألیف آدام متز دانشمند سوئیسی (متوفای 1917 میلادی) است. در قرن چهارم هجری که مؤلف دوره رنسانس اسلام نامیده، از طرفی شاهد تجزیه یکی از بزرگترین امپراتوریهای قرون وسطی یعنی خلافت عباسی و از طرفی ناظر تکوین و تکامل حکومتهای ملی مقتدر در ممالک مختلف اسلامی هستیم. در این کتاب پدیدهها به صورت ایستا تصویر نشده، بلکه حرکت و تکامل و تحول حکومتها، سازمانها، نهادها، آیینها، سبکها و اندیشهها با ارئه شواهد مقنع و ممتع برای خواننده تبیین گردیده است.