نگارنده در آغاز کتاب از مبانی معرفتشناختی عرفا و مضامین اصلی شعر حافظ سخن میگوید. وی با طبقهبندی معانی و مضامین اشعار که عموما عرفانی است، ابتدا تعریفی از آن به دست میدهد؛ سپس ابیات مرتبط با هر مدخل را درج میکند. پارهای از موضوعات طبقهبندی شده کتاب عبارت اند از: تجلی و آفرینش، مبادی سلوک، ریاضت، مرشد و پیر، عنایت معشوق، سماع، فنا، راز، اوصاف عشق، عشق و رنج و بلا، اوصاف معشوق، امید و آرزوش وصال، موانع وصال، خاطرات لحظههای وصال، نقد و نکوهش دنیا، خمریات، و مدایح و مراثی.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
رستم و اسفندیار برجستهترین، نیکترین و مهمترین پهلوانان شاهنامهاند؛ از اینرو برخورد این دو یل از وزن و حساسیت خاصی برخوردار است. اسفندیار شاهزادهای جوان است، با چشم به تختی که شایستگی آن را دارد. او برخلاف گشتاسب، نه یک موجود آزمند و متزلزل و فریبکار، بلکه دلاور شکستناپذیر و مقدسی اس تکه برای نیکترین دینها و اندیشهها شمشیر زده است. رستم در مقابل او، پهلوان قرون و ابرمردی است که تبلور تکاپو و رنج مردانه یک تبار است. در این کتاب افزون بر مقدمه، سه مقاله پیرامون رستم و اسفندیار و همچنین متن آن از روی نسخه شاهنامه چاپ مسکو آمده است.