کتابخانه مجازی ادبیات

محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.

سرزمین کهنسال دلاوران ایران باختری از نظر جغرافیای تاریخی و تاریخ مرموز و ناشناخته است. اگر آنطور که در خارج از ایران محققانی چون هرتسفلد، دمرگان، مینورسکی، رالنسن، سر ارول استین برای بررسی گذشته های این سرزمین کوشیده اند فضلای کشور نیز توجهی ابراز می داشتند. اینک بسیاری از زوایای تاریک تاریخ چند هزارساله میهن ما روشن شده بد. نخستین کتابی که درباره لرستان به چاپ رسید مجموعه ای از غلامرضا خان والی و انیس المسافر نام داشت. کتاب مذکور در بوشهر به چاپ رسیده و مشتمل بر آگاهی هایی در مورد جانوران شکاری و فرمانروایان لر از حسین خان والی تا زمان مولف است، پس از آن باید از جغرافیای نظامی لرستان تالیف سپهبد رزم آرا نام برد که مشتمل بر جغرافیای مناطق با توجه به جنبه نظامی انها و ورود قوای دولتی به لرستان و سرکوبی عشایر این منطقه می باشد. آقایان بهمن کریمی و محمدعلی امام شوشتری نیز چند صفحه ای از کتابهای جغرافیای تاریخی غرب ایران و تاریخ جغرافیایی خوزستان را به لرستان اختصاص داده اند. با این حال تا به امروز کتابی که منحصر به تاریخ یا جغرافیای تاریخی این قسمت از ایران باختری باشد تالیف نشده است.

رساله سیاسی انتقادی "مکالمه سیاح ایرانی با شخص هندی "نوشته حسن کاشانی، مدیر حبل‌المتین تهران در زمره رساله‌هایی است با مسائل مربوط به فنون و پندارهای جدید، انتقاد از نظام حاکم، ضعف حکومت و نا به سامانی کشور، ایجاد شرایط لازم برای برقراری قانون و استفاده از فن‌آوری و اندیشه‌های ممالک پیشرفته .در این رساله که به شیوه پرسش و پاسخ، و گفت و شنود تدوین شده، نظام حکومتی و اجزا و تشکیلات وابسته به آن در ایران با نظام حاکم در هند مقایسه می‌شود" ;با توجه به این که سرزمین هندوستان در آن زمان ( 7 1906) مستعمره بریتانیا بود و از دوران حکومت کمپانی هند شرقی براساس نظام حقوقی و موازین تشکیلاتی انگلیس اداره می‌شد، نویسنده در حقیقت به مقایسه مملکت واپس مانده ایران با دولت پیشرفته بریتانیا پرداخته است ."مطالب این رساله در 10مجلس تنظیم شده که عمده مباحث آن در باب "محاکمات"، "مالیات "و "اصول اخذ مالیات و عوارض و محاکمات شرعیه و عرفیه ایران "است .لازم به توضیح است که "روزنامه حبل‌المتین "به مدت تقریبا چهل سال به مدیریت "جلال‌الدین حسینی کاشانی "(مویدالاسلام) در شهر کلکته به زبان فارسی منتشر می‌شد .شیخ یحیی و سید حسن کاشانی (برادران مویدالاسلام) و فرخ سلطان (دختر مویدالاسلام) کم و بیش از دور و نزدیک به انتشار آن کمک می‌کردند .حبل‌المتین به علت روابط نزدیک مویدالاسلام با سید جمال‌الدین اسدآبادی و ملکم‌خان ناظم الدوله (مدیر روزنامه قانون در لندن) از اعتبار بسیاری در ایران، هند، عراق، مصر، روسیه و ترکیه برخودار بود و در برقراری مشروطه و تنویر افکار ایرانیان نقش مهمی ایفا کرد .میرزا سید حسن کاشانی، برادر کوچک‌تر مویدالاسلام که نظر خوشی نسبت به جنبش مشروطه‌خواهی نداشت و از طرفداران عین‌الدوله محسوب می‌شد در سال 1325اقدام به انتشار روزنامه حبل‌المتین تهران کرد .خانواده کاشانی به علت سال‌ها زندگی در هندوستان و رفت و آمد به ایران اطلاعات جامعی درباره هر دو کشور و اوضاع و احوال اجتماعی آن کسب کرده بودند و میرزا سید حسن کاشانی به دلیل اشتغال طولانی به کار روزنامه‌نویسی در نقد و نظر و تحلیل مسائل اجتماعی صاحب فکر و اندیشه بود ."

این کتاب دربرگیرنده شرح حال و معرفی رجال و دیپلمات‌های ایران و انگلیس در دوره قاجار و پهلوی است که توسط ریدر ویلیام بولارد، یاسنت لویی رابینو و جورج پرسی چرچیل از کارمندان سفارت انگلستان در ایران در دوره قاجار و پهلوی گردآوری شده است. در این اثر حدود دو هزار تن از شخصیت‌های دینی، سیاسی، مذهبی و صاحبان مشاغل درباری و سلطنتی معرفی شده‌اند. این کتاب در واقع دایرةالمعارفی بر اساس ترتیب الفبایی است و به معرفی شخصیت‌های سیاسی دو کشور بر اساس دست‌نوشته‌ها و یادداشت‌های سه نویسنده آن می‌پردازد.