کتاب شاه و سپاه بر پایه شاهنامه فردوسی ششمین نشریه وزارت فرهنگ و هنر درباره بررسیهای مردم شناسی در شاهنامه فردوسی است که توسط علیقلی اعتماد مقدم در سال 1349 نگاشته شده است
این مجموعه شامل تمام شاهنامه است که برای راحتی خوانندگان جوان که به تاریخ و تمدن کشور خود علاقه دارند و می خواهند با شاهنامه آشنا شوند، به نثر ساده برگردانده شده و در سه بخش شامل: 1. بخش اساطیر 2. بخش پهلوانی 3. بخش تاریخی تنظیم شده است. بخش اساطیر از پادشاهی کیومرث شروع شده و تا مرگ فریدون ادامه دارد. بخش پهلوانی از پادشاهی منوچهر و ظهور خاندان سام شروع می شود و تا مرگ رستم و فرزندش فرامرز ادامه دارد و بخش تاریخی که با پادشاهی بهمن فرزند اسفندیار شروع شده تا مرگ یزدگرد و تسلط عربها بر ایران ادامه می یابد.
رستم و سهراب یکی از داستانهای غم انگیز شاهنامه است و داستان مرگ سهراب جوان را به تصویر میکشد که بر اثر جنگ با رستم، به دست پدر کشته میشود. سهراب پهلوان افسانهای در شاهنامه است که پدرش رستم و مادرش تهمینه دختر شاه سمنگان است. سهراب با سپاه تورانیان به نبرد ایران آمد و در جنگی تنبهتن با رستم کشته شد، درحالیکه همدیگر را نمیشناختند. تراژدی رستم و سهراب، تراژدی بیخبری است. کتاب حاضر شامل این عناوین است: فصل اول: حماسه ها، ساختار حماسه، خصوصیات عمده شعر حماسی فصل دوم: مختصات شاهنامه، دوره اساطیری، دوره پهلوانی، دوره تاریخی، حماسه سرایی پس از فردوسی فصل سوم: اسطوره چیست؟ حماسه و تراژدی، حماسه ها و اساطیر بابلی و سومری، حماسه گیل گمش، مهابهاراتا (حماسه ای از هند)، رامایانا، هومر و ایلیاد و اودیسه، انه اید (حماسه ای از روم)، دیگر حماسه های اروپایی، اعراب و حماسه فصل چهارم: سه دیدگاه بر حماسه رستم و سهراب، 1.دیدگاه استاد منوچهر مرتضوی، 2.دیدگاه استاد زرین کوب، 3.دیدگاه استاد مینوی، متن داستان رستم و سهراب.
چنانکه از شاهنامه بر می آید پادشاهان ایران در گزینش ولیعهد خویش آزاد بوده اند. چون او پای به جهان می نهاد در پرورش او کوتاهی نمی کردند و او را به دایگان می سپردند و از گزندش نگهداری می نمودند. کودک تا چهارسالگی شیر میخورد و پس از آن دوران آموزشی از پنج سالگی آغاز می گشت و هنرهای گوناگونی را که دانستنشان بایسته شاهان است به او می آموختند. در هفت سالگی رسم میدان و هماوردخواهی و چوگان بازی بر آن افزوده می شد و در هشتمین سال آئین تخت و کلاه را می آموختند و در دوازده سالگی از آموزگار بی نیاز می گشتند. کسانی که او را آموزش می دادند آموزگاران، سخنگویان، اخترشماران، فرزانگان، موبدان، کاردانان، هندسه دانان، دانندگان، مردان دانش پذیر و یادگیر، فرهنگیان، بخردان و پهلوانان نامی بودند...
این کتاب، هفتمین نشریه وزارت فرهنگ و هنر درباره بررسیهای مردمشناسی در شاهنامه فردوسی است. چنانکه از شاهنامه برمیآید، دربار ایران بزرگترین دربار جهان و دارای آیین و رسمهای ویژه خویش بوده است. برای فراهم کردن و نشان دادن این رسوم، نویسنده آن را به چهار فصل به این ترتیب بخش کرده است: کار، رفتار، کردار، معتقدات ویژه و سنت شهریاران در کارهای پادشاهی از روی آیین؛ رفتار، کردار و معتقدات ویژه مردم از روی آیین در برابر پادشاه؛ رسمها و تشریفات درباری؛ سازمان دربار.