کتابخانه مجازی ادبیات

واژه آييني «ستوش/ سدوش» به چند معنا در متون فارسي ميانه به کار رفته است. در اين مقاله معاني گوناگون اين واژه بررسي شده است، به مراسم بازمانده از آيين ستوش اشاره و در پايان مقاله اشتقاقي نو براي واژه ستوش پيشنهاد شده است.

صوفيان سده پنجم هجري، بحثهاي گسترده‌اي درباره صحو مطرح کرده‌اند. اين عده بنا بر مشرب عرفاني خويش به تعريف صحو و سکر پرداخته و با دقت در اين دو مبحث، دسته‌بندي‌هايي ارايه کرده‌اند. با اين تعريف‌ها و دسته‌بندي‌هاي منظم و دقيق، بسياري از اختلافاتي که ناشي از درک نادرست از صحو و سکر بوده است از بين مي‌رود. با استناد به اين آرا و عقايد مي‌توان ضمن شناخت دقيق و علمي تر هر کدام از اين دو مبحث به اين نتيجه رسيد که هيچ تضاد و تقابلي بين صحو کساني چون جنيد بغدادي و سکر امثال بايزيد و شبلي نيست. در اين مقاله دلايل طرفداران هر کدام از دو مکتب بغداد و خراسان درباره صحو و سکر ذکر خواهد شد. در نهايت با استناد به دلايل صوفيان مکتب بغداد و خراسان در سده پنجم به اين نتيجه مي‌رسيم که صحو و سکري که در سخنان مشايخ و عارفان واصل ديده مي‌شود، نه تنها با هم در تقابل و تضاد نيست، بلکه در وراي اين ظاهر متفاوت، وحدت عميق معنايي و محتوايي بين آنان وجود دارد.

عرفان اسلامی از آغاز پیدایش متکی بر زهد و کناره‌گیری از دنیا و اهل آن بوده است و در این باره، سخنان فراوانی از مشایخ این طریقه در دست است. دنیاگریزی و کناره‌گیری از مردمان، از باور‌های رایج درباره این مکتب معرفتی است که بر مبنای عملکردها و ادعاهای پیروان آن شکل گرفته است. حال آن که با بررسی متون برجسته عرفانی و دقت و تأمل در زند گی بزرگان عرفان، شواهد فراوانی در نقض این باور به چشم می‌خورد. شواهدی که مشارکت اجتماعی آنها را آشکار می‌نماید و شرکت آنان در عرصه‌های گوناگون اجتماعی را به وضوح نمایان می‌سازد. آنچه در این مقاله ارائه خواهد شد، گوشه‌هایی است از اقوال و اعمال صوفیان در جامعه و همراه با جماعت پیرامون خود؛ همچنین بر اساس متون نثر عرفانی فارسی سده‌های پنجم و ششم، در حد امکان سعی شده است تا زمینه‌های ارتباط صوفیان با دیگران، اعم از ارتباطات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و... و مهم‌تر از آن، اهداف و انگیزه‌های آنان از این فعالیت‌های اجتماعی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد زیرا این فعالیت‌ها، معلول انگیزه‌های گوناگون قرآنی، دینی، روایی و ... می‌تواند باشد. به عنوان حاصل مطالعه نشان داده می‌شود که انگیزه‌های قرآنی و دینی، مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلیل ارتباطات صوفیان با دیگران است.